12 kwietnia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną (sygn. akt SK 21/11) dotyczącą oddalenia wniosku o wyłączenie komornika (wyłączenia możliwości zaskarżenia postanowienia sądu).
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 9 ust. 3 zdanie drugie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji, w zakresie w jakim wyłącza możliwość zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie komornika, z art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zdaniem podmiotu wnoszącego skargę, status prawny komornika oraz przyznane mu przez ustawodawcę uprawnienia władcze do ingerowania w prawa majątkowe podmiotów prywatnych, wymagają zachowania przez niego bezstronności. Powinny zatem istnieć mechanizmy proceduralne umożliwiające podmiotom, których dotyczy postępowanie egzekucyjne, odsunięcie od tegoż postępowania komornika w razie istnienia uzasadnionych wątpliwości co do jego bezstronności. Mechanizmy te powinny opierać się na sądowej procedurze wyłączenia komornika oraz możliwości weryfikacji orzeczenia sądu pierwszej instancji w takiej sprawie.
Odmienne stanowisko zajmuje Prokurator Generalny (PG), którego zdaniem art. 9 ust. 3 zdanie drugie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376) jest zgodny z art. 45 ust. l i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W ocenie PG, sprawa z wniosku o wyłączenie komornika nie powinna być uznana za sprawę egzekucyjną. Postanowienie w przedmiocie wyłączenia komornika nie ingeruje w uprawnienia stron (uczestników) postępowania egzekucyjnego z zakresu prawa materialnego, ale odnosi się wyłącznie do uprawnień wynikających z prawa procesowego. Postanowienie to dotyczy kwestii incydentalnej powstałej w toku postępowania egzekucyjnego. Nie kończy ono postępowania egzekucyjnego, jak również nie zamyka jego samodzielnej części.
Wniosek o wyłączenie komornika prowadzącego egzekucję nie powoduje wszczęcia odrębnego postępowania. Postępowanie wywołane takim wnioskiem ma charakter wpadkowy w stosunku do właściwego postępowania egzekucyjnego i pełni wobec niego rolę służebną.
Nie następuje tu ani merytoryczne rozstrzygnięcie sporu wynikłego ze stosunku prawnego, ani też sądowa kontrola aktu godzącego w prawa lub wolności konstytucyjne. Rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie wniosku o wyłączenie komornika nie dotyczy praw lub obowiązków stron oraz innych uczestników postępowania egzekucyjnego. Nie dotyczy też czynności związanych bezpośrednio z ingerencją w ich konstytucyjnie chronione prawa.
Rozstrzygnięcie wniosku w przedmiocie wyłączenia komornika prowadzącego egzekucję nie ma zatem charakteru odrębnej sprawy, w rozumieniu art. 45 ust. l Konstytucji. Ustawodawca może przyznać prawo do zaskarżania orzeczeń, które nie rozstrzygają sprawy w znaczeniu konstytucyjnym, a dotyczą jedynie kwestii incydentalnych (vide - wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 2010 r., sygn. SK 2/09, OTK ZU m 1/A/2010, poz. l).
Instytucja wyłączenia komornika jest wyłącznie instytucją proceduralną, w ramach której stronie służy uprawnienie gwarantujące obiektywne i bezstronne prowadzenie egzekucji.
Rozstrzygnięcie w przedmiocie wyłączenia komornika jest czynnością z zakresu ochrony prawnej, niebędącą ostatecznym rozstrzygnięciem sporu prawnego, a więc nie jest elementem aktu sądowego ·wymiaru sprawiedliwości.
Rozpoznawanie przez sąd wniosków w przedmiocie wyłączenia komornika prowadzącego egzekucję nie ma charakteru merytorycznego orzekania w sprawie. Ma charakter kontrolny, będąc elementem postępowania egzekucyjnego.
Zdaniem PG, ustawa zasadnicza, posługując się w art. 45 ust. l pojęciem bezstronny i niezawisły sąd, używa tego pojęcia w znaczeniu konstytucyjnego organu państwa, powołanego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. W konsekwencji, gwarancji niezawisłości i bezstronności, o których mowa w tym przepisie ustawy zasadniczej, nie można odnosić do organów niesądowych (vide - wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2011 r., sygn. SK l O/l O, op. cit.).
Komornicy są organizacyjnie i funkcjonalnie powiązani z władzą sądowniczą, a więc z konstytucyjnie wyodrębnioną postacią władzy publicznej, co podkreśla zarówno art. 758 k.p.c., jak i art. l ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Nie są jednak organami władzy sądowniczej i nie sprawują wymiaru sprawiedliwości.
Komornik ma oczywiście obowiązek prowadzenia czynności egzekucyjnych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w sposób bezstronny, zapewniający przestrzeganie praw stron i innych uczestników tego postępowania, jednakże nie odnoszą się do nich gwarancje bezstronności z mi. 45 ust. 1 Konstytucji.
Według PG, konstytucyjnie chronione jest prawo każdego do bezstronnego i niezawisłego sądu, a w jego ramach do sprawiedliwej, rzetelnej procedury. Prawo strony do wnioskowania o wyłączenie komornika jako organu egzekucyjnego ma natomiast podstawę wyłącznie w przepisach o randze ustawowej. Nie ma podstaw normatywnych do budowania konstytucyjnego wzorca tej konkretnej instytucji, w świetle którego możliwa byłaby merytoryczna ocena rozwiązań ustawowych obowiązujących w tym zakresie.
Prawo do żądania wyłączenia komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne nie stanowi więc konstytucyjnej gwarancji, jaką jest urzeczywistnienie prawa do bezstronnego sądu.
Niezawisłość sędziego, jako element decydujący w postępowaniu przed sądami, nie dotyczy pozycji komornika w postępowaniu egzekucyjnym. Bezstronność komorników prowadzących postępowanie egzekucyjne ma zatem inną rangę niż konstytucyjnie zakładana bezstronność sądu, dla zagwarantowania której wymagany jest wyższy standard.
Z uwagi na wskazany niższy standard konstytucyjny dotyczący wyłączenia komornika, margines swobody regulacyjnej ustawodawcy w zakresie regulacji mechanizmu tego wyłączenia jest relatywnie większy, niż w przypadku sędziów. Można zatem uznać, że wyłączenie możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie wyłączenia komornika, mieści się w zakresie dopuszczalnej konstytucyjnie swobody ustawodawcy.
Przypadki, w których w postępowaniu egzekucyjnym w kwestiach wpadkowych przysługuje zażalenie na postanowienia sądu, wskazuje, iż ten środek odwoławczy ma zastosowanie do rozstrzygnięć sądu kształtujących prawa i obowiązki stron lub innych uczestników tegoż postępowania. Podkreślić w związku z tym ponownie należy, że rozstrzygnięcie w przedmiocie wyłączenia komornika nie kształtuje praw i obowiązków uczestników postępowania egzekucyjnego oraz nie kończy tego postępowania.
Postępowanie egzekucyjne ma na celu skuteczne i szybkie wyegzekwowanie wierzytelności zasądzonej prawomocnym orzeczeniem sądu, a zatem urzeczywistnienie zarówno oczywistego interesu publicznego, w postaci szybkiego i sprawnego wykonania prawomocnych orzeczeń sądowych, jak i konstytucyjnie gwarantowanego prawa wierzyciela do rozpatrzenia sprawy bez zbędnej zwłoki. Wyłączenie możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia incydentalnego, jakim jest orzeczenie sądu w przedmiocie wyłączenia komornika, służy osiągnięciu tych konstytucyjnie określonych wartości.
PG podkreślił, że postępowanie incydentalne spełnia służebną funkcję w stosunku do postępowania głównego i nie powinno hamować biegu postępowania zasadniczego.
Opracowanie: Wojciech Kowalski, RPE WKP
Źródło: www.trybunal.gov.pl, stan z dnia 11 kwietnia 2012 r.