Strasburg: rodzice mają prawo do informacji o zabójstwie ich syna

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku* z 24 kwietnia uznał, iż brak odszukania rodziców ofiary zabójstwa i niepoinformowanie ich o śmierci syna stanowiło naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego rodziców.

Nagła śmierć w Petersburgu
Skargę do Trybunału wniosło małżeństwo obywateli Rosji, mieszkańców Republiki Karelii. 1 grudnia 2005 r. syn skarżących padł ofiarą zabójstwa w Petersburgu. Skarżący nieformalnymi kanałami dowiedzieli się o śmierci syna i skontaktowali się, z własnej inicjatywy, z organem policji prowadzącym postępowanie w tej sprawie w lutym 2006 r. Ciało ich syna zostało jednak w międzyczasie pochowane jako ciało osoby, po które nie zgłosili się krewni zmarłego. Kilka tygodni później organy władzy wydały zezwolenie na ekshumację, a skarżący przenieśli szczątki do rodzinnej miejscowości zmarłego, gdzie przeprowadzono ceremonię pogrzebową. Władze rosyjskie przyznały, iż organy prowadzące postępowanie w sprawie zabójstwa nie dopełniły swoich obowiązków wobec braku podjęcia jakichkolwiek działań, by odszukać rodzinę zmarłego. Wniosek ten nie wiązał się jednak z uznaniem istnienia po stronie skarżących roszczenia o zadośćuczynienie za naruszenie ich praw podstawowych: sąd rosyjski stwierdził, że policjant prowadzący śledztwo w sprawie zgonu syna skarżących nie dopuścił się żadnych czynów bezprawnych, stąd skarżącym nie przysługuje prawo do odszkodowania. Przed Trybunałem skarżący zarzucili, iż w ten sposób naruszono ich prawo do poszanowania życia rodzinnego, chronione w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącymi i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji.

Prawo do pochówku osoby najbliższej jako prawo podstawowe
Trybunał wskazał po pierwsze, iż prawo do uzyskania informacji i udziału w pochówku syna stanowiło bezsprzecznie element prawa skarżących do poszanowania ich życia rodzinnego i prywatnego z art. 8 Konwencji. Tym samym z art. 8 Konwencji wynika, iż można zasadnie oczekiwać od organów władzy podjęcia czynności celem ustalenia krewnych ofiary przestępstwa, aby poinformować ich o nagłym zgonie osoby najbliższej i umożliwić uczestnictwo w pochówku zmarłego. Tymczasem właściwe organy władzy nie podjęły żadnych, nawet najprostszych i najbardziej oczywistych kroków (takich jak sprawdzenie połączeń telefonicznych i numerów kontaktowych w telefonie komórkowym ofiary lub sprawdzenie danych z urzędowych rejestrów ludności), aby zlokalizować i należycie poinformować skarżących o gwałtownym zgonie ich syna. Rząd rosyjski nie potrafił przedstawić żadnego racjonalnego wyjaśnienia tego faktu. Trybunał wskazał dalej na brak przejrzystości norm krajowych, które regulowały procedurę informowania krewnych ofiary o zgonie przez właściwe władze krajowe. Stoi to w sprzeczności z wymogiem z art. 8 ust. 2, zgodnie z którym ingerencja w prawo do poszanowania życia rodzinnego musi być "przewidziana w ustawie". Wszystkie te okoliczności przesądziły o tym, iż Trybunał orzekł o naruszeniu art. 8 Konwencji i przyznał skarżącym kwotę ponad 10 tys. euro zadośćuczynienia tytułem naruszenia ich praw podstawowych.

Obowiązki informacyjne o zgonie osoby najbliższej w prawie polskim
W prawie polskim brak jest szczegółowych regulacji dotyczących trybu i terminów informowania najbliższych osoby zmarłej o zgonie, zwłaszcza o zgonie nagłym wskutek popełnienia przestępstwa. Zgodnie z art. 10 ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo pochowania zwłok ludzkich przysługuje najbliższej rodzinie zmarłego, to jest małżonkowi, krewnym wstępnym i zstępnym, krewnym bocznym 4 stopnia i powinowatym 1 stopnia. Ani ustawa, ani rozporządzenie nie regulują jednak szczegółowo obowiązków informacyjnych właściwych służb. Zwyczajowo informacje takie przekazywane są przez funkcjonariuszy policji, nie ma jednak w prawie polskim gwarancji dla bezzwłocznego poinformowania bliskich o zgonie, jak i wykazu czynności, które powinny zostać podjęte celem ustalenia tożsamości takich osób. Trudno zatem mówić o tym, by prawo do pochowania osoby najbliższej było skutecznie chronione. Omawiane orzeczenie Trybunału wyraźnie wskazuje, że wszelka zwłoka i zaniedbania w zakresie przekazywania rodzinie informacji o zgonie osoby stanowi naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego z art. 8 Konwencji i powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą po stronie państwa.

Lozovyye przeciwko Rosji - wyrok ETPC z dnia 24 kwietnia 2018 r., skarga nr 4587/09.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.