Strasburg: odręczna notatka od adwokata do jego klienta to poufna korespondencja, objęta tajemnicą obrończą

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku* z 24 maja stwierdził, iż przejęcie przez policjanta w holu sądowym dokumentów, które obrońca chciał przekazać swoim klientom, stanowiło naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego i korespondencji.

Naruszenie tajemnicy obrończej
Skargę do Trybunału wniósł francuski adwokat, który jako obrońca z urzędu prowadził sprawę swoich dwóch klientów, formalnie oskarżonych o popełnienie przestępstwa i umieszczonych pod eskortą policji na czas przeprowadzenia posiedzenia sądowego w przedmiocie zastosowania względem nich tymczasowego aresztowania. Po przeprowadzeniu posiedzenia skarżący czekał na korytarzu na swoich klientów, w todze, ażeby przekazać każdemu z nich odręcznie sporządzoną notatkę zawierającą jego dane kontaktowe. Eskortujący aresztowanych policjant przejął te dokumenty i sprawdził ich treść, zanim przekazał je klientom skarżącego. Skarżący złożył skargę do prokuratury na nieuprawnione naruszenie przez funkcjonariusza policji tajemnicy obrończej - bezskutecznie. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż przejęcie przez funkcjonariusza dokumentów, które chciał przekazać w sądzie swym klientom, stanowiło naruszenie jego prawa do poszanowania korespondencji, chronionego w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji.

Odręczna notatka to również korespondencja
Trybunał przypomniał, iż art. 8 Konwencji chroni poufność komunikacji, bez względu na jej treść i formę, nawet jeżeli jej odbiorca jest pozbawiony wolności. Tym samym sporządzona odręcznie notatka, wręczona przez adwokata swojemu klientowi, jest chroniona jako korespondencja w rozumieniu art. 8 Konwencji. Zapoznając się z jej treścią, policjant eskortujący klientów skarżącego dokonał ingerencji w prawo skarżącego do poszanowania korespondencji. Nadto, wymiana komunikacji pomiędzy adwokatem a jego klientem ma charakter uprzywilejowany w świetle art. 8, co oznacza, iż ograny władzy mogą zapoznać się z treścią pisma przekazywanego pomiędzy adwokatem i klientem jedynie wówczas, gdy mają uzasadnione podstawy, by podejrzewać, iż zawiera ono nielegalne treści niemożliwe do wykrycia w inny sposób. W omawianej sprawie nic takiego nie miało miejsca, a rząd nie przedstawił żadnych argumentów na uzasadnienie monitorowania korespondencji pomiędzy skarżącym a jego klientami. Nadto, występując jako obrońca w postępowaniu karnym skarżący działał zupełnie jawnie, sporządził i przekazał notatkę swym klientom nie próbując niczego ukryć przed eskortującymi ich funkcjonariuszami policji. Stąd wynika - zdaniem Trybunału - brak podejrzenia jakiegokolwiek nielegalnego działania, które mogłoby uzasadnić przejęcie spornych dokumentów.

Tajemnica obrońcy obowiązuje, bez względu na treść i formę dokumentu
Trybunał wskazał dalej, iż treść i forma dokumentów przejętych przez policjantów nie miała znaczenia, gdyż co do zasady korespondencja pomiędzy obrońcą a klientem jest poufna. Przyznały to również francuskie organy władzy, które przez całość postępowania krajowego wskazywały, iż naruszenie tajemnicy adwokackiej miało miejsce, chociaż nie było ono na tyle poważne, by funkcjonariusz policji popełnił przestępstwo lub delikt dyscyplinarny i mógł zostać pociągnięty z tego powodu do odpowiedzialności. W tym stanie rzeczy, w konkluzji swego wyroku Trybunał uznał, iż przejęcie korespondencji skarżącego adwokata z jego klientami nie odpowiadało pilnej potrzebie społecznej, a tym samym nie było konieczne w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji o prawach człowieka. Miało tym samym miejsce naruszenie tego artykułu.

Tajemnica zawodowa adwokata a tajemnica obrońcy
Omawiane orzeczenie Trybunału jest w pełni zgodne z obowiązującą w prawie polskim koncepcją tajemnicy obrończej profesjonalnego pełnomocnika prawnego. Trzeba w tym miejscu wskazać na rozróżnienie pomiędzy tajemnicą adwokacką (tajemnicą radcy prawnego) a tajemnicą obrończą (art. 6 Prawa o adwokaturze, art. 3 ustawy o radcach prawnych, art. 180 §2 kodeksu postępowania karnego). Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału, korespondencja pomiędzy prawnikiem a klientem jest poufna i podlega ochronie, lecz nie jest to jednak ochrona bezwzględna. W wyjątkowych przypadkach, gdy zaistnieje uzasadnione podejrzenie poważnego naruszenia prawa w drodze takiej korespondencji, i gdy naruszenia tego nie da się wykryć w inny sposób niż poprzez zapoznanie się z treścią korespondencji, na mocy decyzji sądowej, wydanej w postępowaniu spełniającym wszelkie warunki rzetelnego procesu, treść takiej korespondencji może zostać ujawniona. Taka wykładnia art. 8 Konwencji odpowiada normie z art. 180 §2 kodeksu postępowania karnego, który również przewiduje możliwość zwolnienia adwokata i radcy prawnego z tajemnicy zawodowej w wyjątkowych okolicznościach. Polskie prawo idzie jednak dalej i gwarantuje bezwzględną ochronę tajemnicy obrończej, co wynika z art. 6 ust. 3 Prawa o adwokaturze, art. 3 ust. 5 ustawy o radcach prawnych oraz art. 225 §3 kodeksu postępowania karnego, które, odpowiednio, uniemożliwiają zwolnienie adwokata i radcy prawnego z tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę, oraz uniemożliwiają zatrzymanie przez organy ścigania dokumentacji objętej tajemnicą obrończą. Zważywszy na szczególną rolę profesjonalnych pełnomocników prawnych jako zawodowych obrońców w systemie karnego wymiaru sprawiedliwości, niezbędną dla pełnej realizacji zasad rzetelnego procesu, uregulowanie takie należy uznać za zgodne z konwencyjnymi standardami ochrony praw podstawowych.

Laurent przeciwko Francji - wyrok ETPC z dnia 24 maja 2018 r., skarga nr 28798/13.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.