Strasburg: nakaz zwrotu omyłkowo wypłaconego zasiłku z naruszeniem Konwencji

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 26 kwietnia uznał, iż nakaz zwrotu omyłkowo przyznanego świadczenia dla bezrobotnych stanowił naruszenie prawa skarżącej do poszanowania jej mienia.

Nakaz zwrotu zasiłku dla bezrobotnych
Skargę do Trybunału wniosła obywatelka Chorwacji. W 1995 r. skarżąca straciła pracę. Od listopada 1996 r. otrzymywała świadczenie dla osób bezrobotnych, które w grudniu 1997 r. zostało jej przyznane na mocy decyzji administracyjnej obowiązującej "do odwołania". W marcu 2001 r. miejscowy urząd pracy wydał decyzję o odebraniu skarżącej świadczenia dla bezrobotnych ze skutkiem od czerwca 1998 r. W decyzji tej wskazano, iż skarżąca otrzymywała świadczenie przez okres dłuższy niż przewidują to przepisy ustawowe. Jednocześnie nakazano skarżącej zwrot kwoty powyżej 19 tys. chorwackich kun (około 2600 euro) z tytułu nienależnie otrzymanego świadczenia. Skarżąca, jako osoba bezrobotna i w złym stanie zdrowia - odmówiła zwrotu wskazanej kwoty. Urząd pracy skutecznie wniósł do sądu powództwo o zapłatę. W chwili obecnej toczy się przeciwko skarżącej postępowanie egzekucyjne. Przed Trybunałem skarżąca zarzuciła, iż taki stan rzeczy stanowi naruszenie jej prawa do poszanowania mienia, chronionego w art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącą i potwierdził naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

Organy władzy muszą same ponosić konsekwencje swoich błędów
Trybunał przede wszystkim wskazał, iż skarżącej przysługiwała uprawniona ekspektatywa do tego, by polegać na domniemaniu zgodności z prawem działań podejmowanych przez właściwe organy państwowe. Skarżąca miała prawo zakładać, iż otrzymywane przez nią świadczenia były jej wypłacane na podstawie prawidłowego tytułu prawnego. Tym samym świadczenia te podlegały ochronie z art. 1 Protokołu nr 1, który znajduje w sprawie zastosowanie. Rolą Trybunału w takiej sytuacji jest zatem ocena, czy ingerencja w prawo do poszanowania mienia skarżącej była proporcjonalna i uzasadniona, a przede wszystkim ocena tego, czy właściwe organy władzy krajowego zachowały sprawiedliwą równowagę pomiędzy interesem skarżącej a interesem powszechnym.

Trybunał przypomniał swą ustaloną linię orzeczniczą, zgodnie z którą władze krajowe co prawda mają prawo do korekty popełnionych przez siebie pomyłek, nie mogą jednak czynić tego kosztem obywatela, zwłaszcza wówczas, gdy obywatel działał w dobrej wierze. W tej mierze Trybunał wskazał, iż skarżąca w żaden sposób nie przyczyniła się do powstania po stronie urzędu pracy pomyłki co do posiadania przez nią uprawnienia do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych. Nigdy też nie została poinformowana przez urząd pracy o maksymalnym terminie otrzymywania przez nią zasiłku dla bezrobotnych, wyliczanym w oparciu o jej uprzedni staż zatrudnienia. Organy władzy same wydały decyzję o dalszym wypłacaniu skarżącej zasiłku, a skarżąca miała prawo domniemywać, iż decyzja ta została wydana zgodnie z prawem. Z drugiej strony Trybunał stwierdził, iż urząd pracy nie działał w dobrej wierze oraz w konsekwentny i odpowiedni sposób. Mimo że urząd był w całości odpowiedzialny za wystąpienie pomyłki i wypłatę nienależnych świadczeń, to całą odpowiedzialność za naprawę swego błędu przerzucił na skarżącą, nie ponosząc przy tym żadnych konsekwencji. Sądy krajowe nadto nie wzięły zupełnie pod uwagę sytuacji osobistej skarżącej, to jest jej złego stanu zdrowia i braku dochodów, przy czym istotne jest, iż otrzymywany zasiłek dla bezrobotnych był jedynym źródłem utrzymania skarżącej. W takiej sytuacji zasądzenie od skarżącej zwrotu otrzymanego zasiłku stanowiło nałożenie na nią nadmiernego indywidualnego obciążenia. Sądy chorwackie nie zachowały zatem sprawiedliwej równowagi pomiędzy względami interesu indywidualnego skarżącej a interesem powszechnym, z naruszeniem art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

Zasada zaufania obywateli do organu władzy publicznej
Omawiane orzeczenie Trybunału stanowi cenną wskazówkę interpretacyjną w zakresie oceny działalności polskich organów administracyjnych, a w szczególności wykładni postanowień polskiego kodeksu postępowania administracyjnego stanowiących zasady ogólne postępowania przed organami administracji publicznej. Można w tym miejscu wskazać przede wszystkim na art. 8 kodeksu, zgodnie z którym organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej (zasada pogłębiania zaufania obywateli), oraz na art. 9 kodeksu dotyczący zasady należytego i wyczerpującego informowania stron postępowania administracyjnego o okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy. Trybunał po raz kolejny wskazuje, iż obywatel nie może ponosić nieograniczonej odpowiedzialności za błędy popełniane przez organy władzy publicznej. Prawdą jest, iż błędy takie się zdarzają, a organ ma prawo i obowiązek dążyć do korekty nieprawidłowych stanów prawnych i faktycznych. Korekta taka nie może jednak odbywać się wyłącznym kosztem obywatela.

Čakarević przeciwko Chorwacji - wyrok ETPC z dnia 26 kwietnia 2018 r., skarga nr 48921/13.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.