SN: w razie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania należy przewidywać zwrot świadczenia

Od chwili, w której strona uzyskująca korzyść na podstawie prawomocnego wyroku otrzyma informację o przyjęciu do rozpoznania skargi kasacyjnej wywiedzionej przez stronę przeciwną, powinna liczyć się z obowiązkiem zwrotu tej korzyści w razie uchylenia tego wyroku.

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 5 grudnia 2013 r., III PK 40/13, LEX nr 1448751.

Uzasadniając powyższą tezę Sąd Najwyższy przypomniał, iż przepis art. 405 k.c. ustanawia zasadę, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe, do zwrotu jej wartości. Obowiązek wynikający z tego przepisu łagodzi regulacja art. 409 k.c. Stanowi on, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Najwyższy stanął przed koniecznością odpowiedzi na pytanie, od kiedy strona, która uzyskała świadczenie na podstawie prawomocnego wyroku, uzyskuje informację o faktach wskazujących na powinność liczenia się z obowiązkiem jego zwrotu, jako świadczenia nienależnego z powodu odpadnięcia podstawy świadczenia (art. 410 § 2 k.c.). Zdaniem Sądu Najwyższego powinność przewidywania obowiązku zwrotu należy oceniać przy pomocy należytej staranności, czyli staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (art. 355 § 1 k.c.). Według Sądu momentem tym nie jest uzyskanie wiadomości o wniosku drugiej strony o uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji. Od złożenia wniosku o uzasadnienie prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji będącego podstawą uzyskania świadczenia do odpadnięcia tej podstawy, uzasadniającej żądanie zwrotu świadczenia, jako nienależnego (art. 410 § 2 k.c.), jest bowiem daleka droga. Po pierwsze - skarga kasacyjna może nie zostać złożona; po drugie - Sąd Najwyższy może ją odrzucić lub odmówić przyjęcia do rozpoznania; po trzecie - skarga może zostać oddalona; po czwarte - nawet w razie uwzględnia skargi, po ponownym rozpoznaniu sprawy (w zależności od motywów uchylenia wyroku) świadczenie może być ponownie zasądzone. Odpadnięcie podstawy świadczenia następuje nie z wydaniem wyroku kasatoryjnego, ale dopiero po prawomocnym oddaleniu powództwa po ponownym rozpoznaniu sprawy.

Z tych też względów Sąd Najwyższy wyraził pogląd wskazany na wstępie niniejszego omówienia, podzielając tym samym stanowisko tego Sądu wyrażone w wyroku z dnia 5 października 2012 r., I PK 86/12 (OSNP 2013 nr 17-18, poz. 203). SN zauważył jednakże, iż z indywidualnych okoliczności sprawy może wynikać wcześniejsza powinność przewidywania obowiązku zwrotu świadczenia uzyskanego na podstawie prawomocnego wyroku.