SN: prawo do kontroli sądowej musi być realne

Prawo do kontroli sądowej - podobnie jak prawo do sądu - ma na gruncie Konstytucji charakter autonomiczny. Nie chodzi zatem o formalne istnienie w danej sprawie co najmniej dwu instancji sądowych oraz ustanowienie powszechnego dostępnego środka zaskarżenia, ale o realne zagwarantowanie "każdemu" możliwości skorzystania z tego środka, przeniesienia sprawy do wyższej instancji i przeprowadzenia merytorycznej kontroli orzeczenia. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2010 r.

Stosownie do art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Połączenie tych przepisów tworzy konstytucyjną zasadę kontroli orzeczeń i postępowania sądowego, stanowiącą rozwinięcie prawa do sądu, ustanowionego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zarówno prawo do zaskarżenia orzeczenia, jak i związana z nim dwuinstancyjność postępowania, muszą się urzeczywistniać nie in abstracto, ale w stosunku do każdego, kto w danej sytuacji procesowej realizuje przysługujące mu prawo do sądu. Samo więc strukturalne zagwarantowanie co najmniej dwu instancji oraz ustanowienie przez prawodawcę powszechnego środka zaskarżenia nie może być z punktu rozważanych przepisów Konstytucji wystarczające, jeżeli w określonej sytuacji prawnej, wynikającej z unormowań prawa procesowego, strona nie może z tych gwarancji skorzystać.
Dla oceny, czy możliwość przeniesienia sprawy do wyższej instancji i przeprowadzenia merytorycznej kontroli orzeczenia została zagwarantowana w sprawie, nie ma znaczenia fakt, że stronie postępowania przysługuje skarga kasacyjna, ponieważ jest ona nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, o ograniczonej dostępności i ograniczonym zakresie kontroli sądowej. Tymczasem z punktu widzenia unormowań konstytucyjnych (art. 78) środek odwoławczy lub środek zaskarżenia powinien gwarantować merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym, a więc dawać stronie możliwość ponownego, także z uwzględnieniem zagadnień stanu faktycznego, rozpoznania sprawy.
Dlatego przy ponownym rozpoznawaniu sprawy, sąd odwoławczy powinien rozważyć, czy w okolicznościach sprawy reformatoryjne rozstrzygnięcie, wymagające uzupełnienia postępowania dowodowego w znacznym zakresie, dokonania dodatkowych ustaleń faktycznych i oceny dowodów, nie pozbawi strony konstytucyjnego prawa do kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. W razie stwierdzenia takiej sytuacji, sąd odwoławczy powinien sięgnąć do przysługujących mu uprawnień kasatoryjnych, gdyż mamy tu do czynienia z pozakodeksową, wynikających wprost z Konstytucji, podstawą uchylenia zaskarżonego wyroku (art. 8 ust. 2 Konstytucji).
(III CSK 323/09, LEX nr 725054)

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line