Sprawa powstała w związku z odwołaniem do ZUS przedsiębiorcy Eugeniusza P., który prowadzi działalność gospodarczą pod firmą BHU Gebud Export w Tychach. Przedmiotem sporu były nienależnie obrane składki na ubezpieczenie społeczne pracowników.

Eugeniusz P. zawarł w 2003 roku umowę z kilkoma polskimi pracownikami na wysłanie ich do Niemiec w celu tymczasowego zatrudnienia. Obowiązywała wówczas polsko-niemiecka umowa z 1972 roku, która stanowiła, że czasowo oddelegowani pracownicy polscy mają opłacone składki w Niemczech.

ZUS wydał przedsiębiorcy poświadczenie o stosowaniu polskich przepisów za I kwartał 2003 roku ( formularz E 101). Wnioskodawca opłacił składki pracowników w Polsce i w Niemczech za cały rok 2003. Wystąpił więc do ZUS o zwrot nadpłaconych składek. ZUS w Rybniku odmówił ich zwrotu. Przedsiębiorca wystąpił więc do sądu żądając nie tylko zwrotu składek za cały rok, ale także odsetek za zwłokę..

Cześć składek do zwrotu

Sąd Apelacyjny zmienił częściowo decyzję ZUS. Stwierdził, że przedsiębiorcy nie należy się zwrot składek za I kwartał 2003 roku, gdyż otrzymał zaświadczenie o podleganiu poleskiemu systemowi. Natomiast ZUS powinien zwrócić zapłacone składki za kolejne trzy kwartały 2003 roku, licząc od 1 kwietnia 2003 roku.

Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja br. zaakceptował opinię wyrażoną przez Sąd Apelacyjny, że dopóki w obrocie prawnym istnieje poświadczenie wyboru ubezpieczeń społecznych, to do podlegania pracowników płatnika składek polskiemu systemowi ubezpieczenia społecznego w pierwszym kwartale 2003 roku, dopóty nie ma możliwości uwzględnienia jego wniosku  o zwrot składek opłaconych na to ubezpieczenie w Polsce.

Zaświadczenie jest decyzją

Takie poświadczenie podlegania polskim przepisom ubezpieczeniowym nie jest zwykłym zaświadczeniem. Wynika to z unijnych rozwiązań, a konkretnie rozporządzenia w sprawie systemów zabezpieczenia społecznego pracowników najemnych, osób prowadzących działalność gospodarczą i członków ich rodzin przemieszczających się we wspólnocie. Zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną w art. 13 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71, osoby do których stosuje się to rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Artykuł 13 ust. 2 lit. a) stanowi, że pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego.

Zaświadczenie o stosowaniu polskiego systemu zabezpieczenia społecznego jest w istocie decyzją, którą ZUS wyraża stanowisko o tym , że w określonej sytuacji faktycznej dana osoba podlega polskim ubezpieczeniom społecznym. Takie stanowisko można znaleźć w uchwale SN z 18 marca 2010 roku (II UZP 2/10). Uchwała stanowiła, że odmowa wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie do sądu właściwego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Sąd nie może kontrolować decyzji o tym, czy dana osoba podlega polskiemu systemowi ubezpieczenia społecznego. Musi przyjąć, że tak jest, dopóki zaświadczenie E 101 funkcjonuje.  A nie ma możliwości stwierdzenia, że składki zostały pobrane nienależnie.  SN zauważył, że płatnik powinien podejmować czynności w innej kolejności. Najpierw powinien dążyć do wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji, czyli poświadczenia o podleganiu polskiemu systemowi ubezpieczeń, a następnie po uchyleniu tej decyzji można było domagać się zwrotu składek nienależnie pobranych.

Odsetki od daty złożenia wniosku

SN akceptuje w pełni pogląd wyrażony przez sąd II instancji co do tego, że odsetki od zaległych składek należą się od dnia złożenia wniosku, a nie wydania wyroku.Kwestia ta została uregulowana w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to regulacja szczególna, inna niż zawarta w kodeksie cywilnym i art.24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ust. 6 a-e) . Wynika z niej, że ZUS nie zwraca składek nienależnie pobranych, tylko zalicza je w poczet składek należne w przyszłości. Zwrot może nastąpić wyłącznie na wniosek płatnika składek i jest to element niezbędny.

Sygnatura akt I UK 403/10