Problem prawny powstał na tle powództwa wniesionego przez syndyka Galerii Centrum w upadłości w Krakowie przeciwko spółce Posejdon. Chodziło o odzyskanie 872 tys. zł. W I instancji sąd oddalił powództwo syndyka. Ustalił przy tym, że poprzedni prawny Galerii Centrum ( DDC Real Estate) zawarł ze spółką Posejdon umowę najmu lokalu, która miała obowiązywać do 31 grudnia 2012 roku z wcześniejszym prawem do odstąpienia od umowy z powodu rozbudowy budynku. Pozwana spółka wypowiedziała umowę ze wskazaną datą , więc Galeria Centrum wezwała do zapłaty zaległości. Pozwana spółka poinformowała tymczasem o nabyciu wierzytelności w wysokości 800 tys. zł i potrąceniu wierzytelności. 1 lipca 2009 sąd ogłosił upadłość Galerii Centrum. Powstał problem jak rozumieć art. 94 ust1. ustawy prawo upadłościowe. Dlatego, że zgodnie z tym przepisem "Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.”
Sąd Apelacyjny w Krakowie zadał więc Sądowi Najwyższemu pytanie: Czy wierzytelność nabyta w drodze przelewu przez dłużnika upadłego, wobec którego ogłoszono upadłość obejmującą likwidację jego majątku, w terminie i w sytuacji, gdy nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości daje dłużnikowi możliwość potrącenia z wierzytelnością przysługującej wzajemnie upadłemu. A jeśli tak, to czy jego oświadczenie złożone przed ogłoszeniem upadłości wywoła umorzenie.
Sąd Apelacyjny wskazał, że brak samodzielnego ukształtowania w prawie upadłościowym instytucji potrącenia wierzytelności w sposób odmienny od tego, w jaki kształtują ją przepisy kodeksu cywilnego, przy jednoczesnym wskazaniu przez ustawodawcę w art. 94 ust. 1 Pr.u.n. skutku, jaki dla oświadczenia o potrąceniu złożonego przez dłużnika i wierzyciela następnie upadłego wywołuje złożenie go w warunkach wskazanych w tej normie („potrącenie nie jest dopuszczalne”), rodzi pierwszą z wątpliwości interpretacyjnych.
Z jednej strony można przyjąć, że takie oświadczenie o potrąceniu nie poeoduje jedynie skutku w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Odmienna interpretacja analizowanego sformułowania prowadzi do wniosku, że wierzytelność wobec później upadłego, którą uprawniony obejmuje oświadczeniem o potrąceniu, zmierzając w ten sposób do jej zaspokojenia , wobec spełnienia warunków wskazanych w art. 94 ust. 1 in fine Pr.u.n. staje się wierzytelnością niepotrącalną. Dlatego do skutków potrącenia w postaci umorzenia wzajemnych pretensji nie dochodzi. Sąd Apelacyjny zauważył, że w nowszym orzecznictwie Sąd Najwyższy nie analizował bliżej powyższej kwestii.
Drugie zagadnienie jest związane z tym, czy wierzytelność wzajemna dłużnika później upadłego, objęta oświadczeniem o potrąceniu dokonanym przed ogłoszeniem upadłości jest taką, do której ma zastosowanie norma zawarta w art. 94 ust. 1 Pr.u.n.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że w literaturze oraz orzecznictwie kwestia ta nie jest jednolicie postrzegana. Sąd Najwyższy stanął kilkakrotnie na stanowisku,
że art. 94 ust. 1 Pr.u.n. ma zastosowanie jedynie do takich wierzytelności wzajemnych upadłego, wobec którego orzeczono upadłość likwidacyjną i jego wierzyciela, będącego równocześnie jego dłużnikiem, który nabył swoje prawo przed datą ogłoszenia upadłości, a zatem takich które istnieją w tym dniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1994 r., I CRN 149/94, OSP 1996, nr 4, poz. 84, z dnia 6 lutego 2008 r., III CSK 424/07, OSNC-ZD 2008, nr D, poz. 113 oraz z dnia 25 marca 2009 r., V CSK 19/09, niepubl.). Sąd Apelacyjny zauważył jednak, że w niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CZP 48/03, OSNC 2003, nr 10, poz. 155 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2005 r., III CK 224/05, niepubl.).
Zdaniem przedstawiciela prokuratora generalnego Wojciecha Kasztelana wierzytelność w dacie upadłości faktycznie nie istnieje, wobec tego oświadczenie złożone przez dłużnika, który nabył wierzytelność złożone przed ogłoszeniem upadłości powoduje umorzenie.
SN zdecydował jednak inaczej. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 4 września 2013 r. brzmi: Oświadczenie o potrąceniu złożone przed dniem ogłoszenia upadłości, obejmującej likwidację majątku upadłego, przez jego dłużnika, który nabył wierzytelność w drodze przelewu w okresie roku przed dniem ogłoszenia upadłości wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, nie powoduje umorzenia wierzytelności.
Sygnatura akt III CZP 26/13, uchwała 7 sędziów SN
SN: dłużnik nie może potrącić wierzytelności, jeśli wie o upadłości kontrahenta
Oświadczenie dłużnika o potrąceniu wierzytelności, którą nabył od wierzyciela złożone przed dniem ogłoszenia upadłości nie jest umarzane - stwierdził SN. Warunkiem jest, że zrobił to na rok przed ogłoszeniem upadłości, o której wiedział, że nastąpi.