"Nowy" sędzia w składzie? Prokurator ma podnosić m.in. w kasacji

Prokuratorzy są uprawnieni zarówno do kierowania wniosków o przeprowadzenie testu bezstronności sędziego SN powołanego po 2018 r., jak i podnoszenia zarzutu nienależycie obsadzonego sądu w skardze kasacyjnej lub popierania w tym zakresie kasacji stron - wynika z wytycznych prokuratora generalnego dla prokuratorów. Zaznaczono, że nie jest to polecenie, ale zawiera element oczekiwanego sposobu postępowania.

Z kolei prokuratorzy przypominają, że obowiązuje art. 137 Prawa o prokuraturze. Zgodnie z par. 1 pkt. 3 prokurator odpowiada dyscyplinarnie za działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego lub prokuratora, skuteczność powołania sędziego, lub prokuratora, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej.
Wytyczne mają rozwiać wątpliwości prokuratorów dotyczące postępowania w sprawach rozstrzyganych przed Sądem Najwyższym, w których pojawia się kwestia składu z sędziami powołanymi po 2018 r., czyli przy udziale KRS ukształtowanej na podstawie nowelizacji z grudnia 2017 r. Konkretnie chodzi o to, że w skład Rady wchodzi 15 sędziów/członków wybranych przez Sejm, a nie sędziów. Trwają prace nad ustawą, która ma uregulować status "nowych" sędziów w sądach powszechnych, nienależyty skład jest już jednak podnoszony np. w apelacji a sądy - o czym pisaliśmy - zaczynają uwzględniać to nawet w postępowaniach wykonawczych.     

Czytaj: Neo-sędzia decydował o przerwie w karze - apelacja zwraca sprawę>>

Cel? Wskazanie modelu postępowania prokuratora

Prokuratura Krajowa w specjalnym komunikacie wskazuje, że wytyczne stanowią reakcję na niejednolitą praktykę prokuratorów biorących udział w rozprawach i posiedzeniach przed Sądem Najwyższym w zakresie oceny należytej obsady sądu w związku z udziałem w składach orzekających osób powołanych na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa po 2017 r. 

I dodaje, że ich celem jest:

• precyzyjne i jasne określenie podstaw prawnych i orzeczniczych uprawniających do badania, czy składy orzekające gwarantują stronom postępowania prawo do bezstronnego i niezależnego sądu, 
• wskazanie modelu postępowania prokuratora w sytuacji, gdy: podejmuje inicjatywę w zakresie przeprowadzenia kontroli spełnienia wymogów niezależności i bezstronności przez sędziów Sądu Najwyższego orzekających w sprawie, przedstawia stanowisko procesowe w odniesieniu do sformułowanych przez strony zarzutów kasacyjnych stanowiących bezwzględną przyczynę odwoławczą w postaci nienależytej obsady sądu (art. 439 par. 1 pkt 2 kpk),  bądź sam taki zarzut podnosi.

Przywołano też uchwałę połączonych Izb Sądu Najwyższego: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2020 r., sygn. BSA I-4110-1-20 (OSNKW 2020/2/7), która - jak wskazano - ma moc zasady prawnej oraz uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r., sygn. I KZP 2/22 (Lex nr 3348360) wraz z przywołanymi w jej uzasadnieniu orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.  

- W świetle powyższych uchwał wyznaczenie do składu orzekającego sędziego powołanego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej po 2017 r. powoduje konieczność badania, czy obsada sądu z jego udziałem, w konkretnych okolicznościach sprawy, nie narusza standardu niezawisłego, niezależnego i bezstronnego sądu w rozumieniu art. 55 Konstytucji, a także w rozumieniu art. 6  ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej - zaznaczono. 

Prokuratura powołuje się także na opinię Komisji Weneckiej z października 2024 r. 

Jak powinien zachować się prokurator? 

W wytycznych podkreślono, że ocena bezstronności i niezawisłości sędziego powołanego na urząd przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej po 2017 r. może nastąpić w ramach tzw. kontroli prewencyjnej, tj. w trakcie postępowania bądź na wcześniejszym etapie, po wyznaczeniu składu orzekającego, oraz w ramach tzw. kontroli następczej, tj. przy rozpoznawaniu zwyczajnych i nadzwyczajnych środków odwoławczych. 

Czyli w praktyce prokurator jest uprawniony do:

• kierowania wniosków o przeprowadzenie testu na podstawie art. 29 par. 5 i 8 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024, poz. 662) lub wniosków o wyłączenie sędziów powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3) oraz popierania zasadnych wniosków w tym przedmiocie złożonych przez strony,
• kierowania wniosków o wyłączenie sędziów powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3) – wyznaczonych do rozpoznania wniosków o wyłączenie sędziego,
• popierania zarzutów podniesionych w kasacji stron w sprawach, w których zasadnie sformułowano zarzut bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 par. 1 pkt 2 k.p.k – nienależyta obsada sądu, podnoszenia zarzutu z art. 439 par. 1 pkt 2 k.p.k w kasacji i skardze kasacyjnej prokuratora generalnego – w sytuacji ujawnienia okoliczności wskazujących na ich zaistnienie w ramach dokonywanej w Prokuraturze Krajowej oceny prawomocnych wyroków,
• sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, z wyjątkiem wypadków, gdy wynika to z prowadzenia w dalszym ciągu na podstawie art. 402 par. 2a lub art. 404 par. 2a rozprawy przerwanej lub odroczonej;
• kierowania wobec sędziów wyznaczonych do rozpoznania wniosków o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa w trybie art. 83 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024. Poz. 622), a powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3), wniosków o  przeprowadzenie testu na podstawie art. 29 par. 5 i 8 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024, poz. 662) lub wniosków o ich wyłączenie, a także o wyłączenie sędziów powołanych w tym samym trybie, wyznaczonych do rozpoznania tych wniosku.

Nie polecenie a wytyczne? 

Wytyczne - jak zapewnia prokuratura - nie mają charakteru polecenia, a zawierają element oczekiwanego sposobu postępowania przez prokuratorów, wskazując kierunki działania przy zaistnieniu określonych okoliczności, uwzględniając obowiązujący stan prawny i orzecznictwo. 

- Prokurator biorący udział w rozprawach i posiedzeniach przed Sądem Najwyższym zachowuje swobodę oceny co do zagwarantowania przez skład orzekający prawa do bezstronnego i niezawisłego sądu oraz swobodę prezentowania stanowisk procesowych w tym zakresie - wskazano.

Z jednej strony wytyczne, z drugiej delikt dyscyplinarny

Prokurator Jacek Skała, przewodniczący Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników Prokuratury RP podkreśla, że w ocenie dużej części prokuratorów wytyczne są próbą uwikłania ich grupy zawodowej w konflikt. 

- Są również wyraźnym ograniczeniem niezależności prokuratorów i w tym znaczeniu powinna nimi zająć się stojąca na jej straży Krajowa Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym. Paradoksem jest to, że wciąż obowiązują przepisy, które wprowadziły delikt dyscyplinarny polegający na kwestionowaniu statusu sędziów. Wytyczne są tak naprawdę miękkim nakłanianiem do łamania prawa. W naszej ocenie w pierwszej kolejności taki delikt powinien być zdepenalizowany, a dopiero później można by sprawę doprecyzować instrumentem wytycznych prokuratora generalnego. W obecnej sytuacji, każdy wniosek o wyłącznie tzw. neo-sędziego będzie de facto wyczerpaniem znamion deliktu dyscyplinarnego, a to oznacza obowiązek wdrożenia postępowania dyscyplinarnego przeciwko kierującemu tego rodzaju wniosek prokuratorowi - mówi.  Jak zaznacza trudno mu sobie wyobrazić, że rzecznicy dyscyplinarni przymkną oczy na łamanie prawa i pójdą ścieżką nieopartego w przepisach prawa oportunizmu w ściganiu. Musieliby tak naprawdę masowo korzystać z przesłanki znikomej społeczności czynu.

W ocenie prokuratora, zupełnie niezrozumiałym jest dokonywanie rozróżnienia między sędziami Sądu Najwyższego, a innymi sędziami powołanymi z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa. - To jest tak naprawdę stosowanie do tej samej sytuacji podwójnych standardów. Trudno to w jakikolwiek racjonalny sposób uzasadnić, chyba że autorom wytycznych towarzyszyła świadomość, jak bardzo zastosowanie tego rodzaju metodyki mogłoby zdezorganizować dodatkowo pracę sądów powszechnych narażając setki tysięcy stron postepowań sądowych na ich nieważność z mocy prawa. Można się natomiast spodziewać, że w zależności od interesów procesowych wnioski o wyłączenie będą kierować także inne strony. Niezależnie od tego zauważalne jest ryzyko, że wytyczne dotkną również sędziów sądów powszechnych, wobec możliwości ujęcia w zarzutkach kasacyjnych art. 439 par 1 pkt 2 k.p.k albo art. 379 pkt 4 k.p.c i popierania w tym zakresie wniosków stron postepowania podnoszonych z uwagi na domniemaną nienależytą obsadę sądu. Jest to dodatkowe realne ryzyko dla pewności obrotu prawnego - podsumowuje.

I dodaje, że jedynym plusem wytycznych jest fakt, iż mają one charakter zalecenia a nie polecenia. - To wynika najprawdopodobniej ze świadomości autorów, że ich sztywna realizacja byłaby zagrożeniem dla bezpieczeństwa prawnego obywateli - zaznacza.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.