SN: Kto skarży prawomocny wyrok, nie może zapominać o skardze nadzwyczajnej

Dopiero gdy strona spotka się z odmową zainicjowania przez właściwy podmiot skargi nadzwyczajnej w jej sprawie, to może ona składać skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku. Powyższe odnosi się do spraw prowadzonych przed dniem w życie przepisów o skardze nadzwyczajnej, jak i przed tą datą - orzekł Sąd Najwyższy.

Pozwani wnieśli skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku w sprawie o zapłatę. Sąd Najwyższy uznał skargę za niedopuszczalną i ją odrzucił. Sąd Najwyższy przypomniał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym środkiem prawnym. Jest on wnoszony, by strona mogła później dochodzić od Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej. Taka skarga jest dopuszczalna, o ile skarżący udowodni, że nie mógł w drodze użycia innych środków prawnych doprowadzić do zmiany lub uchylenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji. Powyższe wynika z treści art. 424(1) § 1 k.p.c. i art. 424(5) § 1 pkt 5 k.p.c.

Użyte inne środki

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że autor skargi powinien przedstawić oświadczenie, z którego wynika, że nie przysługuje mu możliwość wniesienia innych środków prawnych niż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Ma on więc wykazać, że nie może wnieść takiego środka zaskarżenia, który mógłby prowadzić do zmiany lub uchylenia wyroku. Takimi środkami są skarga kasacyjna oraz skarga o wznowienie postępowania. Należą do nich również powództwa opozycyjne oraz zwykłe i szczególne środki przysługujące w postępowaniu nieprocesowym. Takim środkiem jest także skarga nadzwyczajna - podkreślił Sąd Najwyższy. Co ważne, niemożność zmiany prawomocnego orzeczenia jest badana zarówno w chwili oceny dopuszczalności skargi, jak i w przeszłości. Należy więc ocenić, czy na gruncie obecnych przepisów, jak i tych wcześniej obowiązujących, strona mogła skorzystać z innych środków niż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Oznacza to, że nawet zmiana stanu prawnego po prawomocności wyroku, który chce zakwestionować strona, ma wpływ na dopuszczalność jej skargi - podkreślił SN.

Nowy środek prawny

Skarga nadzwyczajna to nowy środek prawny, który obowiązuje od dnia 3 kwietnia 2018 r. - przypomniał Sąd Najwyższy. Ma on za zadanie eliminować te prawomocne orzeczenia, które naruszają m.in. zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP. Powyższe wynika z treści art. 89 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym. Z przepisów tej ustawy wynika również, że uwzględnienie przez Sąd Najwyższy skargi nadzwyczajnej prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy na nowo co do istoty sprawy. Oznacza to, że orzeczenie sądu ma usunąć przyczynę tzw. "szkody judykacyjnej". Zatem wejście w życie przepisów o skardze nadzwyczajnej wpływa na dopuszczalność skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie w sprawie.

Możliwe uchylenie wyroku

Sąd Najwyższy uznał, że w aktualnym stanie prawnym, przy ocenie dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, należy uwzględniać także istnienie instytucji skargi nadzwyczajnej. Ponadto oceny tej można dokonywać także wobec skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem wniesionych zarówno przed dniem 3 kwietnia 2018 r., jak i po tym dniu. Dotyczy to również skarg od orzeczeń, które stały się prawomocne przed dniem 3 kwietnia 2018 r. W przepisach ustawy o Sądzie Najwyższym brak jest bowiem przepisów międzyczasowych. Przepisy o skardze nadzwyczajnej należy więc stosować bezpośrednio - wskazał Sąd Najwyższy. Oznacza to zatem, że nowy środek prawny ma pierwszeństwo przez skargą, którą wnieśli pozwani. Wyprzedza on dochodzenie od Skarbu Państwa roszczeń o naprawienie szkody wywołanej tym orzeczeniem. Gdyby bowiem Sąd Najwyższy uwzględnił wniesioną skargę nadzwyczajną i np. uchylił wydany w sprawie wyrok, to tym samym wyeliminowałby kwestię odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Problem tej odpowiedzialności wobec skarżących stałby się bezprzedmiotowy. Takie zapatrywanie wyraził w szczególności Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie III CNP 9/18 (LEX nr 2566500) oraz w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie III CNP 19/18 (LEX nr 2600799).

Kto składa skargę nadzwyczajną

To, że strony nie mogą osobiście składać skarg nadzwyczajnych nie ma znaczenia - wyjaśnił Sąd Najwyższy. Uprawnienie do wnoszenia skarg nadzwyczajnych przysługuje jedynie uprawnionym podmiotom. Strona może natomiast zainicjować wniesienie takiej skargi, jeśli zwróci się do właściwego podmiotu. Gdy więc strona chce wnieść skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, to powinna najpierw zwrócić się do właściwego podmiotu z wnioskiem o wniesienie w jej sprawie skargi nadzwyczajnej - wyjaśnił SN. Dopiero gdy ona spotka się z odmową, może wnosić skargę, o jakiej mowa w art. 424(1) § 1 k.p.c. Strony muszą więc wyczerpać każdą możliwość, dzięki której mogą one wyeliminować wyrok, który chcą zaskarżyć skargą o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem. Takie stanowisko przedstawiono w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2018 r. w sprawie I CNP 43/17 (LEX nr 2586015). Z tego też względu, należało odrzucić skargę, którą wnieśli pozwani. Była ona niedopuszczalna - podsumował Sąd Najwyższy.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2019 r., II CNP 53/18, LEX nr 2620243.