Zgodnie z przyjętym w czerwcu przez rząd projektem nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, a także ustaw o wychowaniu w trzeźwości oraz o ochronie zdrowia psychicznego, do aktów tych mają zostać dodane przepisy stanowiące dla sądów podstawę prawną do zlecania kuratorowi sądowemu przeprowadzania wywiadów środowiskowych w określonych sytuacjach.

"Nowelizacja jest prosta i krótka, wynika z głosów środowiska prawniczego" - mówił w środę w Sejmie wiceminister sprawiedliwości Michał Woś.

Przedstawiciele klubów i kół sejmowych, którzy wzięli udział w debacie zgodnie opowiedzieli się za przekazaniem projektu do prac w komisji. Jak mówił Michał Jaros (Nowoczesna) propozycje dotyczą przepisów ingerujących w prawa i wolności człowieka, zaś zawarte w projekcie kryteria regulujące przeprowadzanie wywiadów środowiskowych są "niejasne". Dlatego - jak dodał - kwestie te wymagają "dopytania w komisjach".

Paweł Bańkowski (PO) w pytaniu do przedstawiciela resortu sprawiedliwości wskazywał zaś na wątpliwości części kuratorów, którzy obawiają się znacznego wzrostu zlecanych im wywiadów środowiskowych po wprowadzeniu zmiany.

"Trzeba powiedzieć, że kuratorzy obecnie i tak przeprowadzają te wywiady i uważamy, że ich nie będzie więcej" - odpowiadał na te wątpliwości wiceminister Woś.

Do połowy 2015 r. kwestie przeprowadzania takich wywiadów, już po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie rodzinnej, były zawarte w rozporządzeniu - Regulaminie urzędowania sądów powszechnych. Dwa lata temu zagadnienia te zniknęły z regulaminu. Jak wówczas wskazywano, ponieważ wywiady środowiskowe mogą ingerować w prawa obywatela, m.in. do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, to właściwym miejscem na ich uregulowanie powinna być ustawa.

Na problem zwracał uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, który pisał do Ministerstwa Sprawiedliwości, że "istnieje potrzeba jednoznacznego uregulowania pozycji kuratora sądowego w ramach postępowania wykonawczego, dotyczącego realizacji orzeczeń sądu opiekuńczego, w tym w zakresie przeprowadzania wywiadów środowiskowych".

Zdaniem RPO, "brak jednoznacznego uregulowania w ustawie podstaw prawnych do przeprowadzania wywiadów środowiskowych we wszystkich przypadkach, gdy sąd uznaje to za potrzebne, już w poprzednim stanie prawnym prowadził do tego, że kuratorzy niekiedy odmawiali przeprowadzania wywiadów środowiskowych, powołując się na brak podstawy prawnej".

Z postulatem tym zgodziło się Ministerstwo Sprawiedliwości. "Zgodzić należy się z opinią RPO, że przeprowadzenie wywiadu w miejscu zamieszkania lub pobytu danej osoby stanowi ingerencję państwa w sferę praw i wolności chronionych prawem zarówno krajowym, jak i międzynarodowym. Niejasne kryteria takiej ingerencji, opartej tylko na regułach interpretacyjnych, a nie na przepisach prawa, mogą budzić wątpliwości z punktu widzenia standardów określonych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności" - odpowiadał Rzecznikowi wiceminister sprawiedliwości Patryk Jaki.

W związku z tym w przygotowanym projekcie dopuszczono zlecanie wywiadów środowiskowych na określonych etapach sprawy - już po wydaniu orzeczenia, które podlega wykonaniu, oraz jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania z urzędu przez sąd. Ponadto w projekcie znalazły się podstawy prawne do zlecania takich wywiadów w postępowaniach o opiekę i kuratelę nad osobami dorosłymi, w sprawach o orzeczenie obowiązku podjęcia leczenia odwykowego oraz o skierowanie bez zgody osoby, której sprawa dotyczy, do szpitala psychiatrycznego lub do domu pomocy społecznej.

Informacje zebrane przez kuratora sądowego w trakcie wywiadu środowiskowego pomagają sądowi ocenić, czy są powody pozamedyczne do orzeczenia obowiązku podjęcia leczenia odwykowego przez osobę uzależnioną od alkoholu (rozkład życia rodzinnego, demoralizowanie małoletnich, uchylanie się od pracy, zakłócanie spokoju lub porządku publicznego) lub umieszczenia osoby bez jej zgody w szpitalu psychiatrycznym (niezdolność do samodzielnej egzystencji) albo skierowania do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody (konieczność opieki ze strony innych osób).

Według planów, nowelizacja ma wejść w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia. Projektem zajmie się teraz komisja nadzwyczajna ds. zmian w kodyfikacjach.

Marcin Jabłoński(PAP)