Sąd Apelacyjny w Gdańsku zwrócił się do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie wątpliwości, czy sędzia, który zawarł z bankiem będącym stroną postępowania umowę o kredyt hipoteczny we frankach szwajcarskich, a podstawą żądania jest ustalenie nieważności takiej umowy, jest wyłączony z mocy ustawy od rozpoznania takiego sporu. I czy może być wyłączony na wniosek?
Zagadnienie powstało w czasie rozpoznawania przez sąd II instancji roszczenia powodów wobec pozwanego banku o zapłatę.
Chodziło o ustalenie, że co do przyszłych świadczeń nieobjętych zasądzoną kwotą w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym bankiem na podstawie umowy kredytu nie wiążą określone postanowienia. W ramach żądania ewentualnego wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna.
Wniosek o wyłączenie sędziego kredytobiorcy
Powodowie złożyli pozew i wylosowano skład orzekający w osobie sędziego referenta. Sędzia referent w pozwanym banku ma frankowy kredyt hipoteczny i konto bieżące, nie podejmował czynności co do podważenia tego kredytu. Strona powodowa poinformowała w piśmie, że nie widzi podstaw do wyłączenia sędziego. Natomiast pozwany bank zawarł w piśmie wniosek o wyłączenie sędziego na podstawie art. 49 k.p.c. z uwagi na istnienie okoliczności, która może wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego referenta.
Sędzia referent złożyła do akt sprawy oświadczenie, że zna okoliczności i ma kredyt, jednak nie podejmowała czynności co do jego podważenia, poza tym przedmiotem sporu jest problem systemowy. Sędzia wskazała, że nie ma powodów, by
indywidualnie oceniać strony tej umowy.
Czytaj też: Kontakty służbowe sędziego jako podstawa wyłączenia go od orzekania w trybie art. 49 k.p.c. >
Oddalenie wniosku
Sąd Okręgowy w Słupsku oddalił wniosek o wyłączenie sędziego postanowieniem z 28 lutego 2020 r., wskazując, że nie zachodzą podstawy wyłączenia sędziego na (art. 49 k.p.c.). Następnie ustalił, że umowa kredytu jest nieważna. Pozwany Bank wniósł apelację, w której zarzucił nieważność postępowania ze względu na orzekanie przez skład sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy.
Skutkowało to powzięciem wątpliwości i przedstawieniem zagadnienia: Czy stanowi podstawę wyłączenia w myśl art. 49 k.p.c. okoliczność, że sędzia ten zawarł z bankiem będącym stroną postępowania umowę o kredyt hipoteczny we frankach szwajcarskich (indeksowany bądź denominowany), a podstawą żądania strony postępowania jest ustalenie nieważności takiej umowy z bankiem?
Wpływ na kredyt sędziego
Sąd Apelacyjny odniósł się do przesłanki z art. 48 par. 1 k.p.c., tj. sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki. Wskazał, że w dotychczasowych orzeczeniach analizowano sytuację, gdy dotyczyło to stosunku pracy lub uprzedniego orzekania. Wątpliwość powstaje, w kontekście określenia zakresu oddziaływania na prawa i obowiązki.
Sąd zwrócił uwagę także na specyfikę spraw frankowych ze względu na to, że sędzia może potencjalnie mieć interes w sformułowaniu takich zarzutów w ewentualnym własnym procesie z bankiem, co uzasadnia wątpliwość, że wyrok wydany w sprawie frankowej, w składzie którego jest osoba posiadająca kredyt frankowy, będzie oddziaływał w sposób pośredni na byt umowy kredytu.
Wniosek o wyłączenie sędziego na podstawie art. 49 k.p.c. - WZÓR >
Wniosek o wyłączenie sędziego - zatrudnienie przez pozwanego osoby spokrewnionej z sędzią - WZÓR >
Bezstronność sędziego
W przypadku braku przyjęcia takiego stanowiska, rozważeniu podlega przesłanka wyłączenia sędziego na wniosek ze względu na wątpliwości co do bezstronności sędziego. Stąd konieczne jest pochylenie się Sądu Najwyższego, czy okolicznością mogącą wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego jest fakt zawarcie umowy kredytu frankowego, gdy strona procesu dochodzi od banku zapłaty z tytułu udzielenia takiego kredytu.
Warto podkreślić, że Izba Cywilna Sądu Najwyższego już raz zajmowała się podobnym problemem, wydając wyrok 10 kwietnia 2019 r. ( sygnatura akt IV CSK 279/18).
Czytaj: SN: Sędzia frankowicz może orzekać w sprawie frankowej>>
Wówczas sędzia sprawozdawca Agnieszka Piotrowska uznała za nietrafny pogląd, iż sędziowie frankowicze powinni być wyłączani od orzekania. Jej zdaniem taki zarzut prowadzi do absurdów. Np., gdyby sędziowie członkowie spółdzielni mieszkaniowej nie mogli rozpatrywać skarg lokatorów na te spółdzielnie. Albo - czy w sprawach ubezpieczenia AC, musieliby wyłączać się, z powodu własnych sporów z ubezpieczycielami.
Czytaj też: Skład sądu orzekającego w przedmiocie odrzucenia wniosku o wyłączenie sędziego >
– Trafnie przyjęto, że nie ma podstawy do wyłączania się sędziów ze sprawy z automatu - skomentował wyrok mecenas Damian Nartowski. Warto jednak pamiętać, że wniosek o wyłączenie sędziego z powodu kredytu może złożyć każda ze stron, zarówno bank, jak i kredytobiorca, przy czym wydaje się, że nie jest wystarczające jedynie posiadanie przez sędziego kredytu w innym banku. Jak dobrze wskazała sędzia Piotrowska, prowadziłoby to do absurdów - podkreśla Nartowski.
W uchwale, podjętej w składzie trzech sędziów (Paweł Grzegorczyk - przewodniczący, sprawozdawca, Marta Romańska, Roman Trzaskowski) stwierdzono: Sędzia, który zawarł z bankiem będącym stroną postępowania umowę kredytu hipotecznego denominowanego lub indeksowanego we frankach szwajcarskich, nie jest z tej przyczyny wyłączony z mocy ustawy w sprawie, której przedmiotem są roszczenia związane z taką umową zawartą przez ten bank z innym podmiotem (art. 48 par. 1 pkt 1 k.p.c.).
Wpływ na wyrok
W tezie uchwały Sąd Najwyższy przyjął, że sędzia, będący stroną umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego we frankach szwajcarskich, nie jest z tej przyczyny wyłączony z mocy ustawy w sprawie, której przedmiotem są roszczenia związane z taką umową zawartą przez ten bank z innym podmiotem (art. 48 par. 1 pkt 1 k.p.c.). W pozostałym zakresie (art. 49 k.p.c.) Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.
Wymaganie, aby wynik sprawy oddziaływał na prawa lub obowiązki sędziego oznacza, że związek między rozstrzygnięciem o żądaniu (wynikiem sprawy) a prawami lub obowiązkami sędziego musi mieć kauzalny charakter w tym sensie, iż wyrok kształtuje nie tylko sytuację prawną stron, lecz także sędziego. Nie jest wystarczające to, że wyrok może w przyszłości hipotetycznie wpłynąć na prawa lub obowiązki sędziego – wpływ ten musi być rzeczywisty, a nie jedynie prognozowany lub prawdopodobny – i dotyczyć aktualnej sytuacji prawnej sędziego, nie zaś jedynie jego sytuacji faktycznej.
Wyrok wydany w sporze dotyczącym konkretnej umowy kredytu jest prawomocny inter partes (art. 365 w związku z art. 366 k.p.c.) i nie wpływa na prawa lub obowiązki sędziego niebędącego stroną tej umowy; nie rozstrzyga on w szczególności o prawnym bycie umowy kredytu zawartej przez sędziego z tym samym bankiem, nie może stanowić źródła roszczeń przeciwko sędziemu albo na jego rzecz związanych z taką umową, nie przesądza o zasadności takich roszczeń, choćby miały analogiczny charakter do rozstrzygniętych wyrokiem, nie zwalnia sędziego z zobowiązań zaciągniętych wobec banku ani nie modyfikuje w inny sposób sytuacji prawnej sędziego w ramach więzi prawnej z bankiem lub poza nią. Wyrok dotyczący umowy kredytu zawartej przez bank z inną osobą, nawet jeśli stanie się prawomocny, nie jest także prejudykatem w sprawie z udziałem sędziego, której drugą stroną jest ten bank. Pośredni i hipotetyczny wpływ wyroku w postaci możliwości powołania się przez sędziego na przyjętą w nim interpretację prawa jako argument w przyszłym sporze sędziego z bankiem nie może być utożsamiany z oddziaływaniem wyniku sprawy na prawa lub obowiązki sędziego w rozumieniu art. 48 par. 1 pkt 1 k.p.c.
Wyłączenie sędziów SN
W pozostałym zakresie zdaniem SN brak było warunków do podjęcia uchwały, ponieważ przedstawione zagadnienie, z racji prawomocnego oddalenia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji o odmowie wyłączenia sędziego, nie mogło mieć wpływu na wynik postępowania apelacyjnego (art. 380 w zw. z art. 363 par. 2 k.p.c. a contrario).
W tym samym dniu, na skutek zawiadomienia o przyczynie wyłączenia (art. 51 k.p.c.), Sąd Najwyższy wyłączył od orzekania w sprawach dotyczących kredytu (pożyczki hipotecznej) powiązanych z frankiem szwajcarskim – na podstawie art. 49 k.p.c. – sędziów Sądu Najwyższego, będących stronami takich umów. Uznał, że ze względu na ustrojową pozycję Sądu Najwyższego, sposób oddziaływania jego orzeczeń na judykaturę sądów powszechnych i brak utrwalonej linii orzeczniczej, nie można wykluczyć obawy, że uczestnicząc w kształtowaniu przyszłego kierunku orzecznictwa sędzia Sądu Najwyższego byłby postrzegany jako kierujący się innymi względami niż wyłącznie merytoryczne, skoro kierunek ten może wpływać na zasadność jego roszczeń wobec banku dochodzonych aktualnie lub których dochodzenia w przyszłości nie wyklucza.
Zawiadomienie o zachodzącej podstawie wyłączenia - WZÓR DOKUMENTU >
Rzeczywista zasadność tej obawy nie ma znaczenia; rozstrzygająca jest możność jej powstania i obiektywnie uzasadniony charakter (postanowienia Sądu Najwyższego z 13 maja 2022 r., II CSKP 288/22 i II CSKP 989/22).
Sygnatura akt III CZP 83/22, uchwała Izby Cywilnej SN z 13 maja 2022 r.
Cena promocyjna: 62.1 zł
Cena regularna: 69 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł 
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
