W dniu 14 lutego 2012 r. opublikowana została ustawa z dnia 12 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2012 r., poz. 161), dalej – ustawa. W porównaniu z obowiązującą wcześniej ustawą z dnia 15 lutego 1962 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r., Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) wprowadza ona istotne zmiany w przedmiocie uzyskania obywatelstwa.
W oparciu o poprzednio obowiązującą ustawę nabycie obywatelstwa polskiego przez cudzoziemców następowało przeważnie w formie jego nadania przez Prezydenta RP. Po wejściu w życie nowych przepisów sytuacja ulegnie zmianie, ponieważ rozszerzają one katalog przypadków, w których można zastosować instytucję uznania za obywatela. Zgodnie z treścią art. 30 ustawy uznany za obywatela polskiego będzie mógł zostać cudzoziemiec, który:

  • na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub na podstawie prawa stałego pobytu, przebywa w Polsce nieprzerwanie co najmniej od 3 lat i posiada stabilne i regularne źródło dochodu oraz tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego bądź przebywa w Polsce nieprzerwanie co najmniej od lat 2 lat i pozostaje co najmniej od 3 lat w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim lub nie posiada żadnego obywatelstwa,
  • przebywa nieprzerwanie w Polsce co najmniej od 2 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, które uzyskał w związku z posiadaniem statusu uchodźcy,
  • jest osobą małoletnią i jedno z jego rodziców jest obywatelem polskim lub rodzicowi temu zostało przywrócone obywatelstwo polskie oraz przebywa w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub prawa stałego pobytu, a ponadto drugie z rodziców nieposiadające obywatelstwa polskiego wyraziło zgodę na to uznanie,
  • przebywa w Polsce nieprzerwanie i legalnie co najmniej od 10 lat i posiada jednocześnie zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub prawo stałego pobytu oraz stabilne i regularne źródło dochodu oraz tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego w Polsce,
  • przebywa w Polsce nieprzerwanie co najmniej od 2 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, które uzyskał w związku z polskim pochodzeniem.

Uznanie za obywatela polskiego będzie następowało w formie decyzji administracyjnej wydanej przez właściwego wojewodę na wniosek cudzoziemca bądź jego przedstawicieli ustawowych, jeżeli będzie on osobą małoletnią. Wojewoda będzie mógł odmówić uznania cudzoziemca za obywatela polskiego, jeżeli nie spełni on wymogów określonych w ustawie lub nabycie przez niego obywatelstwa będzie stanowiło zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Niezadowolony z decyzji cudzoziemiec będzie mógł się od niej odwołać do ministra właściwego do spraw wewnętrznych, a w dalszej kolejności złożyć skargę do sądu administracyjnego.
Nową instytucją wprowadzoną przez ustawę jest przywrócenie obywatelstwa. Postępowanie w tej sprawie wszczynało będzie złożenie wniosku przez cudzoziemca, kończyło natomiast wydanie decyzji przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Ustawa wskazuje dokładnie przypadki, w których obywatelstwo polskie zostanie cudzoziemcowi przywrócone, jednocześnie określa w tym zakresie przesłanki negatywne, np. przywrócenie obywatelstwa stanowi zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jeżeli w trakcie postępowania pojawi się wątpliwość czy cudzoziemiec nie posiada obywatelstwa polskiego, jego wniosek zostanie przekazany do wojewody, który po potwierdzeniu takiego stanu rzeczy wyda odpowiednią decyzję.
Nowe przepisy zdecydowanie poprawiają sytuację cudzoziemców mieszkających w Polsce. Ponadto zostały one dostosowane do Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie przyjętej w 1997 r. przez Radę Europy, która została przez Polskę podpisana, lecz nie dokonano jeszcze jej ratyfikacji.
Wyjątkowo długi okres pomiędzy przyjęciem ustawy przez Sejm a jej opublikowaniem wynika z faktu wystąpienia przez Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją art. 30 ustawy. W wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r. Trybunał uznał, że nowe regulacje nie naruszają konstytucyjnej prerogatywy Prezydenta RP w zakresie nadawania obywatelstwa, a tym samym są zgodne z ustawą zasadniczą. Ponadto zdaniem Trybunału przepisy nowej ustawy są przejawem otwartej wizji obywatelstwa polskiego. W efekcie wydanego orzeczenia Prezydent RP nie miał wyboru i musiał podpisać ustawę, co skutkowało jej opublikowaniem.
Ustawa wejdzie w życie z dniem 15 sierpnia 2012 r. Wyjątek stanowią przepisy rozdziału 5 ustawy, regulujące przywrócenie obywatelstwa polskiego, oraz art. 65, mocą którego uznaje się za nieważne i niewywołujące skutków prawnych od chwili wydania wymienione w nim uchwały Rady Ministrów z lat 40-tych XX wieku. Wskazane przepisy zaczną obowiązywać od dnia 15 maja 2012 r.

Opracowanie: Adam Bochentyn

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line