NRA punktuje problemy nieodpłatnej pomocy prawnej i ma rekomendacje zmian

Naczelna Rada Adwokacka wskazuje, że potrzebne jest pilne dofinansowanie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej, odformalizowanie systemu, rezygnacja z porad zdalnych oraz rozważenie stopniowego scalenia systemu nieodpłatnej pomocy prawnej z pomocą prawną świadczoną z urzędu. A to tylko niektóre z postulatów, które, w ocenie NRA, uzdrowiłyby system nieodpłatnej pomocy prawnej.

Stanowisko NRA, przesłane 30 lipca do Ministerstwa Sprawiedliwości, jest odpowiedzią na pytanie ze strony resortu o przedstawienie wykazu problemów dostrzeganych przez środowisko adwokackie w systemie oraz o koncepcyjne ich rozwiązania. Informacje te ministerstwo chce wykorzystać przy planowanej reformie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej (NPP).

W stanowisku Naczelnej Rady Adwokackiej, podpisanym przez adw. Dorotę Kulińską, dyrektor Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA, wskazany jest pozytywny wpływ systemu NPP/NPO zarówno, jeśli chodzi o budowanie świadomości prawnej obywateli, jak i o rozwój zawodowy młodych adwokatów i radców prawnych. W ciągu ośmiu lat działania punkty nieodpłatnej pomocy prawnej odegrały także ważną rolę w pomocy prawnej obywatelom Ukrainy po wybuchu wojny oraz w utrzymaniu świadczenia pomocy prawnej – w formie zdalnej - podczas pandemii Covid-19.

Najważniejszą sprawą jest pilne dofinansowanie systemu

NRA podkreśla, że wszystkie korzyści dla społeczeństwa wynikające z funkcjonowania systemu nieodpłatnej pomocy prawnej związane były z tym, że w pierwszych latach działalności (od 1 stycznia 2016 r.) system był odpowiednio finansowany, przeznaczony dla grup osób, które pozostawały w trudnej sytuacji materialnej lub życiowej i nie był mocno sformalizowany. Z biegiem lat ta sytuacja uległa jednak zmianie.

W ocenie NRA obecnie najważniejszą sprawą jest pilne dofinansowanie systemu. Już teraz obserwowany jest spadek zainteresowania ze strony prawników dyżurami w punktach NPP, co w krótkiej perspektywie może skutkować koniecznością ich zamykania.

Problemem jest też presja, by dyżurujący udzielił jak największej liczby porad w krótkim czasie - w ocenie NRA kryterium ilości powinno być zastąpione kryterium efektywności porad prawnych - czy wymóg opisywania udzielonych porad, który generuje problemy związane z ochroną tajemnicy adwokackiej.

Naczelna Rada Adwokacka kategorycznie sprzeciwia się postulatowi, by nałożyć na dyżurujących w punktach obowiązek pisania pism procesowych w toczących się już postępowaniach. W opinii NRA nieodpłatna pomoc prawna powinna być udzielana na etapie przedsądowym, a następnie sprawą powinien zająć się profesjonalny adwokat lub radca prawny opłacony przez Skarb Państwa w ramach pełnomocnika z urzędu.

Naczelna Rada Adwokacka sprzeciwia się także stanowczo świadczeniu każdemu zainteresowanemu pomocy prawnej w oparciu o tzw. teleporady. Doświadczenia z czasu pandemii pokazały, że ta forma pomocy prawnej niesie za sobą ryzyko ze względu na fragmentaryczność uzyskanych przez telefon informacji potrzebnych do udzielenia właściwej porady oraz ryzyko nadużyć ze strony beneficjentów (np. próba zweryfikowania pracy swojego obecnego pełnomocnika).

Istotnym problemem jest też poszerzanie katalogu osób uprawnionych do korzystania z systemu nieodpłatnej pomocy prawnej.

W ocenie NRA należy powrócić do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej osobom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, seniorom, młodym do 26. roku życia i osobom z niepełnosprawnościami. To pozwoli zagwarantować najsłabszym beneficjentom pomoc prawną na poziomie, jaki możliwy jest do osiągnięcia w prywatnej kancelarii adwokackiej czy radcowskiej.

Naczelna Rada Adwokacka rekomenduje również zniesienie obowiązku udzielenia pomocy prawnej przedsiębiorcom. W opinii NRA pomoc przedsiębiorcom była dobrym rozwiązaniem w okresie pandemii Covid-19, kiedy większość przedsiębiorców miała znaczne ograniczenia w zakresie prowadzenia swojej działalności gospodarczej i często traciła z dnia na nadzień źródła dochodów. Obecnie, gdy sytuacja wróciła do normy, a przedsiębiorcy mogą normalnie zarabiać, Naczelna Rada Adwokacka nie widzi podstaw do utrzymania tego zapisu.

Katalog beneficjentów systemu – w opinii NRA - powinien zostać ustalony w wyniku dyskusji przez Radę Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, a także w wyniku konsultacji społecznych obejmujących sądy, Centra Pomocy Rodziny, prawnicze samorządy zawodowe, samorządy terytorialne, miejskie ośrodki pomocy społecznej czy organizacje pozarządowe.

Naczelna Rada Adwokacka sprzeciwia się temu, by dostęp do nieodpłatnej pomocy prawnej, finansowanej przez państwo, był ogólnodostępny dla każdego. To wypacza ideę i założenia nieodpłatnego poradnictwa prawnego.

NRA postuluje też wprowadzenie do systemu możliwości odmówienia udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata czy radcę prawnego - chodzi o sytuacje, w których prawnik nie jest specjalistą w danej dziedzinie, ale także gdy o pomoc prawną zwraca się osoba nietrzeźwa, agresywna, czy wulgarna.

Naczelna Rada Adwokacka proponuje odejść od systemu, w którym w każdym punkcie NPP/NPO prowadzona jest nieodpłatna mediacja. W zamian postuluje stworzyć powiatowe centra mediacji, co pozwoli skutecznie promować przedsądowe możliwości rozwiązywania sporu, a także odciążyć system sądów powszechnych.

Naczelna Rada Adwokacka rekomenduje odejście od poradnictwa obywatelskiego na rzecz punktów NPP, których prowadzenie - jak 2016 roku - przypadłoby samorządom prawniczym oraz organizacjom pozarządowym.

NRA postuluje także przygotowanie „mapy drogowej” rozwoju systemu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz pomocy prawnej świadczonej z urzędu wraz z perspektywą prognozy finansowej. Proces ten powinien iść w kierunku scalenia obu tych systemów w przyszłości.

W opinii Naczelnej Rady Adwokackiej idealnym rozwiązaniem byłoby zbudowanie systemu opartego na wyspecjalizowanych kancelariach adwokackich i radcowskich, które w drodze przetargu otrzymywałyby do prowadzenia nieodpłatną pomoc prawną (porada, wniosek o pełnomocnika z urzędu, pomoc przedsądowa), a następnie adwokat z kancelarii udzielającej nieodpłatnej pomocy prawnej, prowadziłby dalej sprawę jako pełnomocnik z urzędu.

Dla budowy takiego systemu konieczne jest wcześniejsze uporządkowanie obu systemów, stworzenie organu, który decydowałby o uprawnieniu do korzystania z tego systemu, a także dofinansowanie obu systemów.

NRA zwraca także uwagę na rolę systemu nieodpłatnej pomocy prawnej w edukacji prawnej społeczeństwa. Nowa edukacja prawna powinna być zadaniem, z którego będzie mógł skorzystać każdy obywatel, powinna ona również być jednym z najważniejszych zdań realizowanych na podstawie tej ustawy i być organizowana przez każdy podmiot świadczący nieodpłatną pomoc prawną w systemie NPP/NPO (dziś z zadania tego wykluczone są samorządy zawodowe). Zadanie to powinno jednak być realizowane nie w oparciu o poradniki internetowe czy ulotki, a oparte o lekcje prawa, wykłady, warsztaty, spotkania z sołtysami, itp.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.