Ustawa z dnia 9 marca 2023 r.o zmianie ustawy –Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614) trafiła do prezydenta gdy Sejm odrzucił kilkanaście z 44 poprawek Senatu do zmian procedur cywilnych w Kpc. Odrzucono m.in. poprawki wykreślające przepis zmieniający zasady publikacji zasądzonych przeprosin. Przyjęto zaś zobowiązanie Ministerstwa Sprawiedliwości do zbadania funkcjonowania noweli po 3 latach.
Ustawa została podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę 21 marca, a jego kancelaria poinformowała o tym w piątek 31 marca. br. Ustawa została opublikowana w piątek 31 marca opublikowana w Dzienniku Ustaw.
Lex Kaczyński zostaje w ustawie
Gorącą dyskusję wśród posłów a potem senatorów wywołał przepis dotyczący przeprosin w sprawie naruszania dóbr osobistych, nazwany publicystycznie lex Kaczyński. Zgodnie z tym zapisem, jeśli pozwany nie opublikuje przeprosin, sąd będzie mógł nakazać ich opublikowanie na łamach ogólnodostępnego Monitora Sądowego i Gospodarczego na koszt pozwanego. Treść oświadczenia będą mogły powielać inne media. Przepis dotyczyć miałby także postępowań będących już w toku, co jest w zasadzie obowiązywaniem prawa wstecz. I na to senatorowie nie chcieli się zgodzić. Wykreślili ten przepis z kodeksu. Sejm jednak do nowelizacji go przywrócił.
- Całkowicie fałszywe jest twierdzenie, że nowa regulacja to lex Kaczyński – zaprzeczali przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości. Informacja, że Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa nieprawomocnie przyznał Radosławowi Sikorskiemu od Prezesa Jarosława Kaczyńskiego ogromną kwotę 708 480 zł w celu pokrycia kosztów opublikowania przeprosin na portalu Onet, ukazała się na początku grudnia 2022 r. Natomiast prace nad nowym przepisem dotyczącym zasad publikowania przeprosin zostały podjęte wiele miesięcy wcześniej" - oświadczał w końcu stycznia resort sprawiedliwości w odpowiedzi na medialne publikacje wiążące oba fakty, czyli postępowanie w sprawie wykonania orzeczenia w procesie Sikorskiego z Kaczyńskim i uchwalenie nowelizacji Kpc.
Więcej spraw do sądów rejonowych
Zgodnie z nowelą sądy okręgowe zajmą się sprawami, w których wartość przedmiotu sporu będzie przewyższała sto tysięcy złotych (do tej pory to 75 tys. zł) , oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Czytaj w LEX: Elektroniczne postępowanie upominawcze >
- Na skutek projektowanej zmiany do sądów rejonowych wpływać będą skomplikowane sprawy gospodarcze, również z zakresu zamówień publicznych, czy też sprawy cywilne o zadośćuczynienie i odszkodowanie o dużo bardziej skomplikowanym charakterze niż dotychczas (np. z tytułu błędów medycznych). Są to postępowania pracochłonne i wymagające wielu opinii biegłych. W takich sprawach sędziowie w sądach rejonowych dotychczas rzadko orzekali. Czas trwania postępowań w sądach rejonowych znacznie się wydłużył, co związane jest z nadmiernym obciążeniem sądów najniższego szczebla. Dodatkowe obciążenie sędziów rejonowych całkowicie zablokuje sądy rejonowe, czego skutki obywatele będą odczuwać przez wiele lat - wskazywało w swojej opinii Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia.
Pouczenia bezstronnego sędziego
Jak argumentowali autorzy projektu z Ministerstwa Sprawiedliwości, przewidziane w nowelizacji co do zasady pouczenia udzielane przez sąd mają na celu zrównoważenie pozycji prawnej stron w procesie, w sytuacji gdy jedna z nich nie jest zastępowana przez zawodowego pełnomocnika, a zachodzi uzasadniona potrzeba udzielenia pouczeń.
Z kolei zakaz zaskakiwania stron rozstrzygnięciem, jest wyrazem zapewnienia prawa do rzetelnego procesu. W ocenie projektodawcy konieczne jest zaakcentowanie w art. 49 par. 2 k.p.c., że pouczenia udzielane przez sąd nie mogą same przez się być uznawane za przejaw stronniczości sędziego. Warto przy tym zaznaczyć, że celem zmian jest ściślejsze powiązanie instytucji wyłączenia sędziego (a raczej braku podstaw do tego) z brzmieniem art. 156(1) k.p.c. Jest to zgodne z pierwotną intencją projektodawców wyrażoną w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.
Według autorów noweli, docelowy stan prawny będzie odpowiadał pierwotnym zamierzeniom autorów ustawy nowelizującej z 4 lipca 2019 r. Taki powinien być bowiem skutek uzupełnienia treści art. 49 par. 2 k.p.c. o zwrot „lub udzielaniu pouczeń”. Należy zarazem zaznaczyć, że w razie wyjścia przez konkretnego sędziego przy udzielaniu pouczeń poza dopuszczalne granice określone przez art. 156(1) k.p.c., nawet jeśli nie będzie możliwości złożenia wniosku o wyłączenie sędziego, to nadal możliwe będzie przytoczenie okoliczności negatywnie rzutujących na bezstronność sądu w ramach zarzutów apelacyjnych.
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Eliminacja nadużycia prawa
Ustawa nowelizująca z 4 lipca 2019 r. wprowadziła do systemu prawa cywilnego procesowego zakaz nadużycia prawa procesowego przez stronę.
Czytaj w LEX: Nadużycie prawa procesowego – nowa instytucja w związku z nowelizacją KPC >
Wyrazem kontynuacji tego kierunku jest poszerzenie katalogu niedopuszczalnych wniosków o wyłączenie sędziego. Celem zmiany wprowadzonej teraz w art. 531 par. 1 k.p.c. jest wyeliminowanie praktyki masowego składania wniosków o wyłączenie wszystkich sędziów danego wydziału czy nawet całego sądu, również gdy sędziowie ci nie są w żaden sposób zaangażowani w prowadzenie sprawy. Przyjęcie, że niedopuszczalne jest złożenie wniosku o wyłączenie sędziego, który nie jest członkiem składu orzekającego, powinno przyczynić się do przyspieszenia postępowań. Jest to dodatkowo uzasadnione faktem, że sprawy przydzielane są sędziom w drodze losowania, a na gruncie przepisów ustrojowych istnieją dodatkowe rozwiązania gwarantujące niezmienność składu.
Sprawdź PROCEDURĘ: Wyłączenie sędziego na wniosek strony (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności) >>>
Sędzia awansowany kończy sprawy
Ustawa zakłada, że w razie delegacji sędziego do sądu wyższej instancji musi on zakończyć rozpoczęte procesy.
Podsekretarz stanu w resorcie sprawiedliwości Katarzyna Frydrych wyjaśniła, że w ostatnim czasie pojawiają się przypadki uchylania orzeczeń z powodu nienależytej obsady sądu. - Niektóre sądy przyjmują, że na podstawie obowiązujących regulacji ustroju sądów powszechnych niezbędny jest akt delegacji sędziego, bez którego niemożliwe jest prowadzenie sprawy przez sędziego w sytuacji jego awansu do sądu wyższego rzędu. Podsekretarz stanu wskazała np. uchwałę Sądu Najwyższego z 13 marca 2020 r. w sprawie III CZP 68/19 i sądu apelacyjnego w Gdańsku, wyrok z 21 sierpnia 2020 r., sprawa I AGa 73/20.
Czytaj też: TSUE orzeknie, czy komornik może sprzedać bazę danych>>
- Dodatkowym argumentem jest potrzeba ujednolicenia sytuacji sędziów delegowanych do innych sądów oraz tych, którzy awansowali. Sędziowie, którzy zostali delegowani do wykonywania czynności w sądzie wyższego rzędu lub w innym sądzie, rozpoznają sprawy dotychczas przydzielone im do referatów w macierzystych sądach. Nieuzasadnione jest więc utrzymywanie odrębności w przypadku tych sędziów, którzy zaczynają wykonywać czynności w tym sądzie na skutek uzyskanego awansu. Stąd regulacje dotyczące kończenia spraw przydzielonych dotychczas powinny być tożsame - dodała Frydrych.
Zobacz procedurę w LEX: Wiśniewski Jarosław T., Sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z wynagrodzenia za pracę >
Korekta postępowania egzekucyjnego
Zastępca dyrektora Departamentu Legislacyjnego Prawa Cywilnego w MS Maciej Klonowski w czasie prac sejmowych odniósł się do poprawek w postępowaniu egzekucyjnym.
- Jeśli chodzi o postępowanie egzekucyjne, uważamy, że zmiany wprowadzone ustawą z 10 lipca 2015 r. wniosły zupełnie nowy model, gdzie sąd okręgowy został w ogóle wyłączony z procesu orzeczniczego. Naszym zdaniem te zmiany były nieco zbyt daleko idące, ponieważ może się to odbić negatywnie na jednolitości orzecznictwa. Jednak sąd okręgowy dawał taką możliwość na poziomie całego okręgu - wyjaśniał dyr. Klonowski.
Czytaj w LEX: Śmierć dłużnika a opłata egzekucyjna w przypadku przesłanki niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego >
- Po drugie, jest wiele spraw egzekucyjnych z uwagi na swoją wielką wagę wymagają jednak tego, żeby, sąd drugiej instancji, w takim klasycznym rozumieniu tego słowa, pochylał się nad zażaleniami. Tutaj ta kategoria jest bardzo wąska. One dotyczą naprawdę bardzo istotnych rozstrzygnięć. Plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji może być rozstrzygnięciem, które dotyczy kwot o wartości wielu milionów złotych. Dotyczy ograniczonych praw rzeczowych. To samo dotyczy egzekucji związanych ze stosowaniem przymusu stosowanego przez sąd. Ostatnio dotyczyła tego głośna medialnie sprawa właśnie egzekucji przeprosin. Daje to pewien asumpt do tego, żeby jednak sądy dwóch instancji w bardzo ważnych sprawach tego typu pochylały się nad tym, nawet jeżeli miałoby się to odbyć w niektórych przypadkach kosztem szybkości egzekucji - dodał.
Doręczenie komornicze i cesje
Ekspert Konfederacji Lewiatan Patrycja Hanasiuk wskazała, że nowy przepis regulujący cesje nie powinien mieć zastosowania do już zawartych umów cesji. W przeciwnym razie wierzyciele zostaną zmuszeni do wszczynania kolejnych postępowań w celu uzyskania klauzuli na następcę, które obciążają już i tak obarczone nadmiarem pracy sądy.
Czytaj w LEX: Doręczenie komornicze w praktyce sądowej po zmianach procedury cywilnej dokonanych 7 listopada 2019 roku >>>
Wyłączenie tzw. ,,doręczeń komorniczych” w zakresie nowego art. 139 (1) par. 1 kpc należy uznać za pozytywną zmianę. Zdaniem ekspertów Lewiatana rozważyć należy np. zobowiązanie sądu do sprawdzenia wiedzy z urzędu, choćby poprzez zbadanie informacji w przedmiocie aktualności adresu zamieszkania wynikającej z innych prowadzonych w sądzie spraw.
Ponadto dotychczasowa praktyka funkcjonowania regulacji określonej w art. 139 (1) par. 2 kpc wskazuje na fikcyjność trzymiesięcznego terminu. Termin ten powinien zostać wydłużony najlepiej do 6 miesięcy.
Sprawdź PROCEDURĘ: Doręczenie pozwanemu pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony praw >>>
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Rozliczenie wierzytelności
Mec. Patrycja Hanasiuk była przeciwna usunięciu art. 968 par. 2 kpc. - Analiza tego przepisu i praktyka funkcjonowania wskazuje, że on nie powinien zostać usunięty. Instytucja zaliczenia wierzytelności na poczet ceny nabycia ma na celu ułatwienie wzajemnych rozliczeń i uniknięcie angażowania środków pieniężnych, które w ostatecznym rozrachunku i tak zostałyby zwrócone nabywcy. Wierzyciel posiadający wierzytelność znajdującą pokrycie w cenie nabycia z różnych przyczyn może nie być zainteresowany nabyciem, czyli przejęciem nieruchomości w licytacji i możliwością zapłaty ceny gotówką lub przy użyciu własnej wierzytelności, zgodnie z art. 968 par. 1 k.p.c.
Tytułem przykładu można wymienić różne ryzyka związane z utrzymaniem nieruchomości po nabyciu, koniecznością poniesienia nakładów, opłat albo opróżnieniem nieruchomości z osób lub mienia. Trzeba też mieć na uwadze, że charakter niektórych nieruchomości – tutaj przykładowo rolnych – pozwala na sprzedaż nabytych nieruchomości jedynie szczególnym kategoriom podmiotów. W tym celu wierzyciel, chcąc uzyskać zaspokojenie, wyraża zgodę nabywcy na posłużenie się wierzytelnością i zaliczenie jej na poczet ceny. Istniejące rozwiązanie pozwala również na zaspokojenie wierzyciela w sytuacji, gdy cena wywołania w licytacji komorniczej nie jest atrakcyjna dla potencjalnych nabywców, czyli jest zbyt wysoka - dodała ekspertka Lewiatana.
Sprawdź w LEX: III CZP 60/18, Zaliczenie wierzytelności na poczet ceny nabycia nieruchomości licytowanej. - Uchwała SN >
Bezczynność wierzyciela
Ustawa wprowadza też przepis, według którego jeżeli wierzyciel w terminie roku od daty wezwania nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania albo w terminie trzech lat od dnia zawieszenia postępowania nie zażądał jego podjęcia, postępowanie umarza się w całości lub w części z urzędu.
Poseł Grzegorz Lorek (PiS) uzasadniał ten przepis następująco: - Zmiana ma na celu wyeliminowanie sytuacji, w których mimo długotrwałej bezczynności wierzyciela, uniemożliwiającej prowadzenie postępowania w całości lub w części, postępowania nie można umorzyć. Skoro zasadą postępowania egzekucyjnego jest to, że jego gospodarzem pozostaje wierzyciel, to w myśl zasady dyspozycyjności do jego podstawowych obowiązków należy współdziałanie z organem egzekucyjnym. Powinno to również dotyczyć wierzyciela alimentacyjnego, przy czym z uwagi na charakter tej egzekucji pożądane jest wydłużenie terminu z sześciu miesięcy do roku, i to od daty wezwania.
Czytaj w LEX: Uprawnienia wierzyciela w toku postępowania egzekucyjnego >>>
Dodatkowo, w przypadku zawieszonych postępowań termin na złożenie wniosku o jego podjęcie wynosić powinien trzy lata. Są to okresy wystarczające, aby wierzyciel, któremu zależy na kontynuowaniu egzekucji, dokonał niezbędnych czynności. Nie do zaakceptowania są bowiem sytuacje, w których egzekucja jest prowadzona wiele lat mimo bezczynności wierzyciela, a nawet braku jakiegokolwiek kontaktu z jego strony. W takich przypadkach egzekucja staje się nieproporcjonalnie uciążliwa dla dłużnika, który nie dysponuje niemal żadnymi instrumentami pozwalającymi zakończyć egzekucję i uwolnić się od skutków dokonanych zajęć.
Czytaj w LEX: Ochrona danych osobowych dłużnika w świetle art. 760[2] k.p.c. >
Wzmocnienie pozycji konsumentów
Nowelizacja wprowadza zupełnie nowe postępowanie z udziałem konsumentów, które - zdaniem autorów - wzmocni ich pozycję procesową wobec przedsiębiorców. W takich postępowaniach konsument będzie mógł "wytoczyć powództwo również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania", a przepisy o postępowaniu z udziałem konsumentów będą miały zastosowanie także w przypadku, gdy przedsiębiorca zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
