Taka osoba nie może być też pozbawiona władzy rodzicielskiej i skazana np. za przemoc wobec dziecka. Wyklucza ją też zakaz prowadzenia działalności związanej z leczeniem, edukacją i opieką nad dziećmi.

Chodzi o ostatnią nowelizację ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która wprowadza m.in. rejestr dzieci z Ukrainy, przekraczających polską granicę bez osoby, która ma podstawy prawne do sprawowania nad nimi opieki.

Czytaj też: Opieka nad dziećmi w wieku do lat 3 – uchodźcami z Ukrainy >

Opiekun tymczasowy - tu warto przypomnieć - to jedna z instytucji przewidzianych w specustawie (ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa). Z przepisów wynika, że w sytuacji małoletniego obywatela Ukrainy, który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za niego zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej, to on reprezentuje oraz sprawuje nad nim pieczę i nad jego majątkiem. Sąd na ustanowienie opiekuna ma mieć trzy dni i co istotne, w pierwszej kolejności mają być brane pod uwagę osoby, które są dziecku bliskie lub sprawują nad nim faktyczną opiekę.

Czytaj: Zmiana specustawy - zmiana wzoru wniosku o opiekuna tymczasowego >>

Co się zmieniło?

Jak podkreślają sędziowie, jedną z najistotniejszych zmian tej noweli specustawy jest wprowadzenie wymogu złożenia przez kandydata na opiekuna tymczasowego, i to pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczenia, że nie zachodzą wobec niego okoliczności, o których mowa w art. 148 par. 1 i 1a kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem takimi przesłankami negatywnymi są:

  • brak pełnej zdolności do czynności prawnych, pozbawiona praw publicznych;
  • pozbawienie władzy rodzicielskiej;
  • skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim;
  • zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Sprawdź też: Czy Ukraince, która sprawuje faktyczną opiekę, przysługuje na siostrzenicę wsparcie 300,00 zł? >

- Dotyczy to osób karanych, które sąd karny pozbawił praw publicznych, osób, w stosunku, do których orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, lub zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, a także osób skazanych za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności, umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby, za przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim – tłumaczy sędzia Grzanka-Michór z Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej.  Dodaje, że zmiana ta uwzględniona została w formularzu wniosku o ustanowienie opiekuna tymczasowego poprzez pytania o zdolność do czynności prawnych, władzę rodzicielską i karalność - mówi.

Sprawdź w LEX: Kto powinien wystąpić do sądu rodzinnego o ustalenie opieki tymczasowej dla uchodźcy z Ukrainy: babcia opiekująca się dziećmi, czy kierownik OPS? >

Zmiana wynikająca z polskiego prawa

Natomiast sędzia Anna Rybicka-Hałabis z Sądu Rejonowego Lublin-Zachód podkreśla, że zasadą polskiego systemu prawnego jest stosowanie do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy prawa polskiego.

- Tak więc kryteria, jakie muszą spełniać kandydaci na opiekunów tymczasowych, również będą oceniane przez sądy na podstawie polskiego prawa. Kwestię zdolności do czynności prawnych reguluje kodeks cywilny, który stanowi że pełnoletnia osoba fizyczna korzysta z pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 11), co oznacza, że ma możność samodzielnego dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu. Inaczej mówiąc, przypisanie przez prawo pełnej zdolności do czynności prawnych jest zezwoleniem na samodzielne podejmowanie czynności cywilnoprawnych czyli np. zaciągnięcie pożyczki, wynajęcie mieszkania, kupno samochodu, podpisanie umowy o pracę czy udział w wyborach - wskazuje.

Dodaje, że osoba, która nie jest pełnoletnia (ale ma ukończone 13 lat) może uzyskać pełną zdolność do czynności prawnych jedynie w sytuacji gdy zawrze związek małżeński. - Natomiast zdolności do czynności prawnych nie mają osoby, które nie ukończyły 13 lat lub ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inny rodzaj zaburzeń psychicznych (w tym uzależnienie od alkoholu lub narkotyków) zostały ubezwłasnowolnione całkowicie (art. 12 k.c.). Konsekwencją braku zdolności do czynności prawnych jest niemożność samodzielnego dokonywania tych czynności i konieczność działania przez przedstawiciela ustawowego. Czynności dokonane samodzielnie przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, są bezwzględnie nieważne - dodaje.

Czytaj: Wyznaczanie opiekunów dla ukraińskich dzieci może "położyć" sądy rodzinne >>

Sprawdź też: Czy uchodźcy z Ukrainy muszą wystąpić z wnioskiem do Sądu o ustalenie opiekuna tymczasowego, czy mogą reprezentować dzieci jako opiekunowie faktyczni? >

Także sędzia Anna Begier z Zespołu Prawa Cywilnego Iustitii przypomina, że pełną zdolność do czynności prawnych nabywamy wraz z pełnoletnością, czyli dotyczy ona osób, które ukończyły 18 lat. - Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają jednak zdolności do czynności prawnych. Osoba, która ukończyła lat 18 może być, o ile spełni pozostałe wymogi, opiekunem tymczasowym. Osoby młodsze nie mogą być opiekunami tymczasowymi – podkreśla. Dodaje, że istnieje możliwość nabycia pełnej zdolności do czynności prawnych wskutek zawarcia małżeństwa po ukończeniu 16 roku życia - za zgodą sądu. - Ale to obecnie marginalne przypadki  – podsumowuje.

 

Ważne by dzieci chronić

- Sytuacja wyjątkowa jest w Ukrainie, a nie w Polsce - mówi z kolei adwokat Joanna Parafianowicz. I dodaje, że Polska ma przepisy, które powinny obowiązywać, nie dlatego że ustawodawca ma takie widzimisię tylko dlatego, że te rozwiązania są ukierunkowane na to by chronić małoletnich.

- Skoro przyjmujemy, że opiekę nad małoletnim w Polsce może sprawować osoba pełnoletnia, to nie widzę powodów by inaczej miało być w przypadku ukraińskich dzieci. W związku z czym sądy powinny stanąć na głowie żeby wyznaczać opiekunów tymczasowych z grona osób, które się na to godzą i mają ukończone 18 lat. Co więcej wiem, że są organizowane akcje, które mają zachęcić różne osoby, w tym studentów prawa, by zgadzali się na bycie opiekunem tymczasowym. Na SWPS-ie dziekan wydziału prawa zapytał studentów, czy ktoś byłby skłonny pełnić funkcję opiekuna tymczasowego. To nie muszą być pracownicy sądów, radcy prawni, adwokaci, to mogą być osoby pełnoletnie, niekarane, co do których intencji nie ma żadnych wątpliwości - dodaje.

W jej ocenie pełnienie takich funkcji np. przez studentów prawa byłoby dla nich nie tylko ciekawym doświadczeniem, ale przysposabiało by do życia zawodowego. - Może również wpłynąć na to jak będą wykonywać zawód - mówi mecenas.  

Czytaj też: Ubieganie się o udzielenie ochrony międzynarodowej – aspekty praktyczne >

Czytaj też: Pomoc obywatelom Ukrainy ze strony JST na podstawie specustawy >


 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.