Rada gminy określa organizację i zakres działania jednostki pomocniczej odrębnym statutem, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Przeprowadzenie konsultacji projektu statutu sołectwa (albo innej jednostki pomocniczej gminy) jest obowiązkowe. Nie wynika jednak z niego, w jakiej formie powinny być przeprowadzone tego rodzaju konsultacje społeczne. Problemem dotyczącym tego, w jaki sposób należy konsultować projektu statutów z mieszkańcami, zajął się ostatnio Naczelny Sąd Administracyjny.
 Wojewoda kwestionuje statuty
Sprawa, którą rozpoznawał NSA, dotyczyła uchwały podjętej w 2009 r. przez radę gminy Ustka w sprawie przyjęcia statutów 18 sołectw. Uchwała została zakwestionowana przez wojewodę, który w wyniku postępowania wyjaśniającego ustalił, że istnieją podstawy do stwierdzenia, iż skarżona uchwała podjęta została bez uwzględnienia obowiązującego w gminie trybu przeprowadzania konsultacji społecznych, a tym samym – z naruszeniem art. 35 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. W czasie, gdy rada gminy przyjmowała kwestionowaną uchwałę, obowiązywała uchwała dotycząca zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami. W myśl jej postanowień, konsultacje powinny mieć formę zebrania wiejskiego zwołanego przez wójta, w którym uczestniczy co najmniej połowa mieszkańców sołectwa posiadających czynne prawa wyborcze do rady gminy, a decyzja mieszkańców w sprawie podlegającej konsultacji musi być podjęta w formie uchwały, większością głosów, w głosowaniu jawnym lub tajnym, o ile zebranie tak postanowi. Z przedłożonych wojewodzie dokumentów wynikało natomiast, że tryb konsultacji, które przeprowadzono w sprawie statutów sołectw, nie odpowiadał trybowi określonemu we wspomnianej uchwale. W związku z tym, organ nadzoru zwrócił się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku o stwierdzenie nieważności uchwały rady gminy dotyczącej nadania statutów sołectwom.

Konsultacje odbyły się
 W odpowiedzi na skargę wojewody, wójt gminy argumentowała, że zaskarżona uchwała została podjęta po przeprowadzeniu konsultacji społecznych. Jak wskazała, „przeprowadzenie konsultacji polega na rzeczywistym omówieniu z mieszkańcami proponowanych zmian i zapewnieniu im możliwości wyrażenia w tym przedmiocie opinii.” Przed podjęciem uchwały projekty statutów zostały rozdane poszczególnym sołtysom z prośbą o przekazanie ich mieszkańcom na zebraniach wiejskich, które odbyły się w przeciągu miesiąca. Co więcej, w protokołach z posiedzeń zebrań czterech sołectw widniały zapisy o przekazaniu projektów statutów do konsultacji.  W opinii wójta zatem skarga organu nadzoru powinna zostać oddalona w całości jako nieuzasadniona.

Uchwała jest nieważna
WSA jednak nie zgodził się z tym stanowiskiem. W opinii sądu, żaden z dokumentów mających poświadczać przeprowadzenie konsultacji społecznych projektów statutów z mieszkańcami nie potwierdzał, że faktycznie odbyły się konsultacje spełniające kryteria obowiązujące w gminie. Jak zauważył sąd, „prawidłowo przeprowadzone konsultacje winny zaowocować nadesłaniem do Gminy uchwał z zebrań wiejskich o odpowiednim quorum podjętych w odpowiednim trybie.” Z uwagi na ich brak sąd uznał, że zaskarżona przez wojewodę uchwała jest nieważna. W odpowiedzi rada gminy Ustka wniosła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 3 września br. podtrzymał jednak stanowisko WSA w Gdańsku potwierdzając tym samym, że wprowadzenie lub zmiana statutu sołectwa wymaga zasięgnięcia opinii mieszkańców w sposób przewidziany w obowiązujących w gminie przepisach. W przeciwnym wypadku zmiany dotyczące statutów nie mogą dojść do skutku.

Anna Krajewska, ISP
Sygnatura akt  II OSK 652/13, wyrok z 3 września 2013 r.