Wnioskodawczyni wystąpiła do burmistrza miasta o przyznanie jej specjalnego zasiłku opiekuńczego w związku z opieką nad niepełnosprawną kuzynką (siostrą cioteczną). Organy administracyjne załatwiły wniosek odmownie, ze wskazaniem, że wnioskodawczyni była zwolniona z obowiązku alimentacyjnego względem niepełnosprawnej kuzynki. Okoliczność ta stanowiła negatywną przesłankę przyznania wnioskowanego świadczenia, na którą nie miało wpływu sprawowanie faktycznej opieki nad osobą niepełnosprawną.

Podopieczna wymagała opieki, ale od osoby zobowiązanej do alimentacji
Skargę w tej sprawie rozpoznał WSA w Kielcach, stwierdzając jej niezasadność. Sąd przypomniał, że specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje m.in. osobom, na których zgodnie z przepisami k.r.o. ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z tego źródła dochodu - w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznej niepełnosprawności (art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Podopieczna skarżącej legitymowała się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, zaś sama skarżąca nie podejmowała zatrudnienia w związku ze sprawowaną nad kuzynką opieką, a ponadto spełniała kryterium dochodowe. Na skarżącej nie ciążył jednak ustawowy obowiązek alimentacyjny względem kuzynki, co przesądzało o braku możliwości przyznania skarżącej świadczenia, którego się domagała. Zdaniem Sądu z przepisów k.r.o. nie da się wywieść normy prawnej, zgodnie z którą w braku krewnych w linii prostej, obowiązek alimentacyjny przechodziłby na krewnych w linii bocznej.

Kryteria przyznania świadczenia są jasne
NSA, który zajął się skargą kasacyjną, nie znalazł podstaw do jej uwzględnienia. Sąd podkreślił, że przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, a w szczególności art. 16a ust. 1 i ust. 2 określają przesłanki warunkujące nabycie prawa do świadczenia w postaci specjalnego zasiłku opiekuńczego. Jedną z nich jest przesłanka podmiotowa, wyznaczająca krąg osób uprawnionych do tego świadczenia poprzez odesłanie do przepisów k.r.o. regulujących obowiązek alimentacyjny. Obowiązki alimentacyjne obciążają zatem małżonków, krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, przy czym obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; ponadto jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obowiązek obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 128 i art. 129 § 1 k.r.o.). Nie mają natomiast takiego obowiązku inni dalsi krewni. Osobie opiekującej się niepełnosprawną kuzynką, specjalny zasiłek opiekuńczy nie może być zatem przyznany, gdyż obowiązek alimentacyjny na gruncie k.r.o., do którego odsyła ww. przepis ustawy, na takiej osobie nie ciąży.

Sąd na potwierdzenie słuszności swojego stanowiska przywołał uchwałę 7 sędziów NSA z 9 grudnia 2013 r. I OPS 5/13, w której stwierdzono, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobie, na której nie ciąży obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego członka rodziny, legitymującego się orzeczeniem o  niepełnosprawności w stopniu znacznym. Przepisu art. 17 ust. 1 ustawy (co można - przenieść na art. 16a ust. 1 ustawy) nie można przy tym interpretować rozszerzająco, z powołaniem się na wartości konstytucyjne, przez nadawanie znaczenia przepisom ustawy sprzecznego z jej brzmieniem.

Wyrok NSA w Warszawie z dnia 29 listopada 2017 r. I OSK 586/17.