Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt zmian w ustawie – Prawo o ustroju powszechnych (dalej: u.s.p.) zakłada przede wszystkim wprowadzenie do sądów instytucji menedżera (dyrektora) sądu. Dyrektorzy sądów będą realizować organizacyjne i techniczne zaplecze sądów dla realizacji podstawowej działalności sądów, czyli sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Obecnie obowiązki te obciążają prezesów sądów, którzy są także sędziami. Dyrektorzy sądów mają być powoływani spośród specjalistów z zakresu zarządzania instytucjami publicznymi, finansów publicznych, prowadzenie inwestycji i gospodarowania mieniem Skarbu Państwa. Na dyrektorach sądów będzie spoczywać obowiązek zapewnienia sprawnego funkcjonowania infrastruktury sądu oraz zarządzanie personelem pomocniczym, czyli zapewnianie sędziom warunków umożliwiających sprawne wykonywanie przez nich pracy. Na prezesie sądu spoczywać natomiast będzie odpowiedzialność za zapewnienie, poprzez właściwe kierowanie pracą sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów, podstawowej jakości działalności sądu – a więc przede wszystkim sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Prezes sądu pozostanie zwierzchnikiem kadry należącej do szeroko pojętego pionu orzeczniczego (sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów), natomiast zwierzchnikiem służbowym pozostałych pracowników sądu stanie się dyrektor sądu. Prezes sądu będzie zwierzchnikiem dyrektora sądu.
Osobę powołaną na stanowisko dyrektora sądu będzie można odwołać, a podstawą jego odwołania ma być między innymi odmowa przyjęcia przez właściwe zgromadzenie ogólne sędziów apelacji rocznego sprawozdania dyrektora z działalności sądu – w zakresie powierzonych mu zadań. Stanowisko zgromadzenia ogólnego będzie dla ministra Sprawiedliwości wiążące, przy akceptacji prezesa sądu apelacyjnego.
Instytucja dyrektora sądowego funkcjonuje w wielu krajach Europy, np. w Holandii i Portugalii i jest zgodna z postulowaną w Zaleceniu Rady Europy nr R(95) 12 tendencją do odchodzenia od tradycyjnego modelu zarządzania wymiarem sprawiedliwości w kierunku modelu menedżerskiego. W Polsce propozycja pojawienia się w sądach menedżera-zarządcy pojawiła się w założeniach do nowelizacji ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, opracowanych przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w roku 1998, a częściową odpowiedzią na tę propozycję było wprowadzenie do ustroju sądów powszechnych dyrektora i kierownika finansowego, jako dodatkowego organu sądu, odpowiedzialnego za zadania związane z wykonywaniem budżetu, gospodarką finansową i gospodarowaniem mieniem. Obecny projekt zmian w u.s.p. ma więc na celu poszerzenie kompetencji dyrektora finansowego o pozostałe zadania, związane z zapewnieniem organizacyjno-technicznego zaplecza funkcjonowania sądów.
Projekt zmian w u.s.p. przewiduje, że do wydziału ksiąg wieczystych, wydziałów gospodarczych ds. rejestrowych mają być kierowani jedynie referendarze sądowi, wskazanym wyżej wydziałom też mają przewodniczyć referendarze. Chodzi o to, aby sędziowie wykonywali pracę w innych wydziałach, zwłaszcza wymagających wzmocnienia kadrowego.
Projekt przewiduje, że sędziowie uzyskają prawo zaskarżenia do kolegium sądu apelacyjnego decyzji prezesa skutkującej zmianą zakresu ich obowiązków.
Projekt zakłada wprowadzenie systemu okresowych ocen pracy sędziów, który będzie służyć przede wszystkim określeniu standardów należytego wypełniania przez sędziów ich obowiązków, inspirowaniu i motywowaniu sędziów w kierunku doskonalenia zawodowego. Wyniki okresowych ocen pracy sędziego będą także służyć jako materiał do oceny kandydatury sędziego przy ubieganiu się o wyższe stanowiska sędziowskie, jak i przy powierzaniu mu pełnienia funkcji. Przewiduje się przeprowadzanie oceny pracy każdego sędziego co cztery lata.
Projekt rozszerza obowiązki sędziów w zakresie poddawania się szkoleniu i doskonaleniu zawodowemu. Zmiany mają dotknąć także organizację samorządu sędziowskiego. Zakłada się stworzenie jednego przedstawicielskiego organu, zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji, łączącego całe środowisko sędziowskie danej apelacji poprzez udział w nim przedstawicieli sędziów sądów wszystkich szczebli: rejonowych, okręgowych i apelacyjnego.
Zmiany w przepisach mają sprawić, że podstawowa struktura każdego sądu rejonowego opierać się będzie na dwóch wydziałach: cywilnym, który mógłby rozpoznawać także sprawy rodzinne i nieletnich, i karnym, do którego właściwości należałyby, szeroko rozumiane, sprawy z zakresu prawa karnego. Projektowana regulacja przewiduje jednocześnie możliwość utworzenia odrębnego wydziału do rozpoznawania danego rodzaju spraw, np. wydziału rodzinnego, wydziału pracy lub ubezpieczeń społecznych, wydziału ksiąg wieczystych, czy wydziału gospodarczego (w tym do spraw rejestrowych, upadłościowych i naprawczych) – jeżeli będzie to uzasadnione wpływem takich spraw w danym sądzie. Jeżeli wpływ spraw nie będzie uzasadniał utworzenia odrębnego wydziału, w pierwszej kolejności rozważana będzie możliwość utworzenia odrębnego wydziału np. rodzinnego w jednym z sądów – z powierzeniem mu rozpoznawania spraw danego rodzaju z właściwości innych sądów. W każdym sądzie okręgowym, podobnie jak w sądach rejonowych, tworzone będą (obligatoryjnie) dwa wydziały: cywilny i karny. Sprawy należące obecnie do wydziałów gospodarczych sądów okręgowych oraz wydziałów pracy będą mogły być rozpoznawane w ramach wydziałów cywilnych tych sądów. W konsekwencji zniknąć mają obowiązujące w obecnych przepisach u.s.p. pojęcia sądów rodzinnych, sądów gospodarczych oraz sądów pracy i ubezpieczeń społecznych. Wydziały grodzkie mają być zlikwidowane, a sprawy rozpoznawane dotychczas przez te sądy mają rozpoznawać wydziały karne i cywilne. W/w „sądy” stanowią wyłącznie wydziały sądów, nie wykazując żadnych różnic w stosunku do pozostałych wydziałów, np. cywilnych czy karnych. Dlatego też posługiwanie się w stosunku do nich pojęciem sądu jest mylące.
Likwidacji ulec mają wydziały grodzkie, a sprawy rozpoznawane dotychczas przez te sądy mają rozpoznawać wydziały karne i cywilne.
Projekt dokonuje zmiany zasad powoływania prezesów i wiceprezesów sądów: po pierwsze, przewiduje się, że prezesa i wiceprezesa sądu apelacyjnego i okręgowego powoływać ma nadal minister sprawiedliwości, zaś prezesa i wiceprezesa sądu rejonowego – prezes przełożonego sądu apelacyjnego.
Przy Krajowej Radzie Sądownictwa zostanie powołana komisja konkursowa, której zadaniem będzie „wstępne uszeregowanie” kandydatów na stanowisko sędziego. W skład komisji konkursowej, poza sędziami sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych oraz Sądu Najwyższego, będą wchodzić przedstawiciele innych zawodów prawniczych oraz przedstawiciele nauki, co ma zapewnić dostęp do zawodu sędziego także przedstawicieli innych zawodów prawniczych.
Projekt przewiduje wprowadzenie przepisów umożliwiających powrót do służby sędziego przeniesionego w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia, która to możliwość do tej pory była wyłączona nawet w przypadku całkowitego odzyskania przez sędziego zdolności do pełnienia służby sędziowskiej. Taka regulacja jest niezbędna z uwagi na postęp medycyny, która obecnie pozwala na osiągnięcie efektu całkowitego wyleczenia również w przypadku najcięższych schorzeń. Pozostawanie sędziów w pełni zdolnych do pełnienia służby sędziowskiej, i pragnących tę służbę pełnić, w stanie spoczynku, nie znajduje bowiem żadnego uzasadnienia.
Projekt przewiduje też, że wynagrodzenia asystentów sędziów nie będę różnicowane, w zależności od szczebla sądu, w jakim pracuje asystent. Chodzi o to, że zakres obowiązków obciążających asystentów sędziów w sądach niższych szczebli w praktyce nie jest mniejszy, niż w sądach wyższych, a wręcz obserwuje się tendencję przeciwną.
Omawiany projekt zmian w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych trafił właśnie do prac w komitecie stałym Rady Ministrów, co oznacza, że ma szansę trafić niedługo pod obrady rządu.