Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie w dniu 19 kwietnia jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 37/07). W wyroku tym Trybunał uznał, że przepis art. 117 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, który uzależnia przyznanie pomocy prawnej z urzędu od zwolnienia od kosztów sądowych, jest niezgodny z konstytucją.
W dotychczasowym stanie prawnym o przyznanie pomocy prawnej z urzędu mogły ubiegać się osoby fizyczne, które wcześniej zostaną zwolnione przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części. Przepisy te zostały uznane za niekonstytucyjne ograniczenie prawa do sądu przez Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym wyżej wyroku z dnia 16 czerwca 2008 r.
Znowelizowane przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują, że o przyznanie pomocy prawnej z urzędu strona postępowania może się ubiegać niezależnie od tego, czy stronę stać na uiszczenie innych opłat, czy nie. O ustanowienie adwokata lub radcy prawnego będzie mogła ubiegać się tak osoba fizyczna, jak i osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych.
Znowelizowane przepisy przewidują, że osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Natomiast osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona może zgłosić wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyłać będzie ten wniosek właściwemu sądowi.
Przy uwzględnianiu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego sąd będzie zwracał uwagę nie tylko na sytuację materialną strony postępowania, ale także na to, czy udział adwokata lub radcy prawnego w danej sprawie jest potrzebny.
Ważne jest, że w razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona nie będzie mogła ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, oparty na tych samych okolicznościach, podlegać będzie odrzuceniu. Na postanowienie o odrzuceniu wniosku nie przysługuje zażalenie.
Znowelizowane przepisy przewidują, że postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 19 grudnia 2009 r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 7, poz. 45 i weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
W dotychczasowym stanie prawnym o przyznanie pomocy prawnej z urzędu mogły ubiegać się osoby fizyczne, które wcześniej zostaną zwolnione przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części. Przepisy te zostały uznane za niekonstytucyjne ograniczenie prawa do sądu przez Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym wyżej wyroku z dnia 16 czerwca 2008 r.
Znowelizowane przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują, że o przyznanie pomocy prawnej z urzędu strona postępowania może się ubiegać niezależnie od tego, czy stronę stać na uiszczenie innych opłat, czy nie. O ustanowienie adwokata lub radcy prawnego będzie mogła ubiegać się tak osoba fizyczna, jak i osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych.
Znowelizowane przepisy przewidują, że osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Natomiast osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona może zgłosić wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyłać będzie ten wniosek właściwemu sądowi.
Przy uwzględnianiu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego sąd będzie zwracał uwagę nie tylko na sytuację materialną strony postępowania, ale także na to, czy udział adwokata lub radcy prawnego w danej sprawie jest potrzebny.
Ważne jest, że w razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona nie będzie mogła ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, oparty na tych samych okolicznościach, podlegać będzie odrzuceniu. Na postanowienie o odrzuceniu wniosku nie przysługuje zażalenie.
Znowelizowane przepisy przewidują, że postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 19 grudnia 2009 r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 7, poz. 45 i weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.