W 2007 r. jego wartość nominalna państwowego długu publicznego wynosiła 527,4 mld zł, a według prognoz zamieszczonych w Programie Konwergencji na koniec 2009 r. wyniesie 621 mld zł, czyli wzrośnie o 93,6 mld zł. Według założeń przyjmowanych na 2010 r. państwowy dług publiczny wzrośnie do poziomu 751,9 mld zł. Największy udział w państwowym długu publicznym przypada na dług Skarbu Państwa, który wynosi 95% (w 2008 r. dług Skarbu Państwa wynosił 569,9 mld zł, natomiast w 2009 r. już 593,6 mld zł). Główne przyczyny dynamicznego wzrostu państwowego długu publicznego to konieczność: finansowania rocznych potrzeb pożyczkowych budżetu państwa związanych z refinansowaniem długu zaciąganego w poprzednich latach (w 2009 r. brutto wynosiły one 155 mld zł), finansowania bieżącego deficytu budżetu państwa oraz przekazania środków w celu zrównoważenia Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W 2008 r. łączny deficyt budżetowy jednostek samorządu terytorialnego wyniósł około 1,5 mld zł (w tym 0,5 mld zł w gminach oraz 1,5 mld zł w miastach na prawach powiatów, natomiast zanotowano nadwyżkę 0,4 mld zł w województwach i 0,06 mld zł w powiatach). W 2007 r. we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego zanotowano łączną nadwyżkę budżetową w kwocie 2,2 mld zł. Wzrost zadłużenia wynikał przede wszystkim z konieczności pokrywania bieżących deficytów budżetowych3, a także finansowania zadań inwestycyjnych. W projekcie ustawy budżetowej na 2010 r. zaplanowano 6 mld zł łącznej kwoty deficytu budżetowego jednostek samorządu terytorialnego oraz 43,7 mld zł łącznego ich długu.
Systematycznie wzrastają koszty nominalne obsługi długu (spłata odsetek) w jednostkach samorządu terytorialnego. W 1999 r. na ten cel przeznaczono tylko 173 mln zł, natomiast w 2009 r. już 2692 mln zł i był to dwukrotny wzrost w porównaniu z 2008 r. (1388 mln zł). W 1999 r. wydatki ogółem jednostek samorządu terytorialnego wynosiły 65.846 mln zł, natomiast w 2009 r. 188.772 mln zł. W latach 2001-2009 sumaryczne wydatki budżetu państwa na obsługę długu wyniosły 228.132,6 mln zł, czyli 11,4% wydatków, natomiast w budżetach jednostek samorządu terytorialnego 10.708,1 mln zł, tj. 1%.
Do 2013 r. włącznie będzie trwał okres przejściowy dotyczący prawnej reglamentacji wysokości dopuszczalnego zadłużenia i jego obsługi w jednostkach samorządu terytorialnego. Oznacza to, że stosowane będą w tym okresie postanowienia art. 169-171 ustawy z 30.06.2005 r. o finansach publicznych w zakresie limitowania poziomu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków.
Kontrola długu publicznego jednostek samorządu terytorialnego wynika z potrzeby dbałości o prawidłowe relacje w całym sektorze finansów publicznych. Nie może jednak polegać na wprowadzaniu bezwzględnych ram wyznaczających poziom zadłużenia w jednakowym zakresie dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Nowe rozwiązania, które wprowadza ustawa z 27.08.2009 r. o finansach publicznych, są bardziej elastyczne od dotychczasowych, bowiem uwzględniają w większym stopniu potencjał dochodowy jednostek samorządu terytorialnego. Należy jednak pamiętać o odpowiedzialnym zadłużaniu tych jednostek, aby w kolejnych latach nie dochodziło do nadmiernego obciążania budżetów przypadającymi do spłaty zobowiązaniami.
Autor. prof. zw. dr hab. Zbigniew Ofiarski jest kierownikiem Katedry Prawa Finansowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego
Cały artykuł>>>