Zasady organizacji rekolekcji wielkopostnych w szkołach i placówkach oświatowych

Serwis Prawo Oświatowe/ABC wyjaśnia zasady orgranizacji rekolekcji wielkopostnych w szkołach publicznych oraz niepublicznych, dni wolnych, bezpieczeństwa uczniów, organizacją zajęć lekcyjnych oraz czasem pracy nauczycieli.

Rekolekcje w szkole lub placówce – podstawa prawna
Problematykę związaną z organizacją rekolekcji wielkopostnych regulują przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 36, poz. 155 z późn. zm.) – dalej r.o.n.r. Nauka religii organizowana jest zarówno w szkołach publicznych, jak i w szkołach niepublicznych. W myśl zapisu § 10 r.o.n.r., uczniowie uczęszczający na naukę religii uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia od zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych.

Rekolekcje: dyrektor może kazać nauczycielowi zaprowadzić ucznia do kościoła>>

Ustalenie terminu rekolekcji
Organizację pracy szkoły w okresie rekolekcji powinien określić dyrektor szkoły, po ustaleniach z organizującymi rekolekcje, dlatego o terminie rekolekcji powinien być powiadamiany co najmniej miesiąc wcześniej (§ 10 ust. 2 r.o.n.r.). Stosownie do zapisu § 10 ust. 3 r.o.n.r. w przypadku, gdy na terenie szkoły prowadzona jest nauka religii kilku wyznań, kościoły i związki wyznaniowe powinny ustalać wspólny, kompromisowy termin rekolekcji wielkopostnych. Oznacza to, iż termin rekolekcji wielkopostnych przypada wiosną i poprzedza Święta Wielkanocne. W myśl zapisu § 10 ust. 1 r.o.n.r., szczegółowe zasady odnoszące się do organizacji rekolekcji stanowią przedmiot ustaleń między organizującymi rekolekcje a dyrektorem szkoły. Uwagę należy zwrócić na zapis o trzech kolejnych dniach, w których odbywają się rekolekcje. Ma to szczególne znaczenie w kontekście organizowanych sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych w szkole. W uzgodnień z proboszczem należy ustalić szczegółowe zasady dotyczące organizacji i udziału uczniów w uroczystościach, w tym przez ile dni będzie konieczny udział młodzieży. Pamiętać należy, że w tym terminie szkoła zapewnia opiekę tym uczniom, którzy nie będą uczestniczyli w uroczystościach organizowanych na terenie parafii. W piśmie DKW-4036-12/2001/GP z dnia 11 listopada 2001 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej stwierdza: „Praktyki zawodowe uczniów organizowane przez szkołę są elementem zajęć szkolnych. Dyrektor szkoły, odpowiedzialny za zawarcie umów z pracodawcami w sprawie praktyk uczniowskich, powinien tak dopasować terminy, aby nie dopuścić do łączenia się w tym samym czasie rekolekcji wielkopostnych i praktyk zawodowych. W przypadku nałożenia się terminów, dyrekcja szkoły powinna powiadomić pracodawcę, że trzy kolejne dni rekolekcji szkolnych są dla uczniów dniami wolnymi zarówno od zajęć szkolnych, jak i od praktyk zawodowych".
Najbardziej funkcjonalnym rozwiązaniem byłoby przekazanie informacji o planowanych rekolekcjach przed rozpoczęciem roku szkolnego, tak aby dyrektor szkoły mógł umieścić termin rekolekcji w kalendarzu roku szkolnego placówki. Planując termin rekolekcji trzeba wzajemnie uwzględniać racje parafii i szkoły, a wszelkie problemy rozwiązywać na gruncie przepisów r.o.n.r.

Opieka nad uczniami w trakcie rekolekcji
Opiekę nad uczniami w czasie rekolekcji sprawują katecheci. Udział nauczycieli w zajęciach rekolekcyjnych w pomieszczeniach sakralnych jest całkowicie dobrowolny.
Dyrektor nie może zmusić nauczyciela do udziału w zajęciach rekolekcyjnych w pomieszczeniach sakralnych. Obowiązki nauczycieli związane z odbywającymi się rekolekcjami nie mogą być podłożem konfliktów sumienia kadry pedagogicznej.
Nauczyciel nie jest zwolniony z obowiązku zapewnienia uczniom bezpieczeństwa podczas zajęć organizowanych przez szkołę zarówno w szkole, jak i poza jej obiektami, stanowią o tym przepisy art. 39 ust. 1 pkt5a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) oraz § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69 z późn. zm.). Tak więc w przypadku, gdy grupa uczniów uczęszczająca na rekolekcje jest za duża by bezpieczeństwo mogli zapewnić tylko katecheci, dyrektor szkoły może zobowiązać innych nauczycieli do jej zapewnienia. W czas rekolekcji nauczyciele musza pozostawać do dyspozycji dyrektora szkoły, który może powierzać im różne zadania i obowiązki.

Szkoła musi zapewnić opiekę uczniom nieuczęszczającym na lekcje religii lub uczniom innych wyznań w czasie przeznaczonym na zajęcia edukacyjne. Zapewniając bezpieczeństwo uczniom, jeżeli wyjście na zajęcia rekolekcyjne odbywa się z obiektu szkoły, dyrektor może zobowiązać nauczycieli do opieki nad uczniami w drodze do świątyni, zgodnie z zasadą, iż przy wyjściu z uczniami poza teren szkolny w obrębie tej samej miejscowości, powinien być zapewniony przynajmniej jeden opiekun dla grupy 30 uczniów, przy korzystaniu z miejskich środków lokomocji w obrębie miejscowości, w której znajduje się szkoła uczniów, opieka powinna być zwiększona w zależności od wieku uczniów, odległości i innych potrzeb oraz przy wyjeździe z uczniami poza miejscowość, która jest siedzibą szkoły, powinien być zapewniony jeden opiekun dla grupy do 15 uczniów. Odpowiedzialność za uczniów ponoszą katecheci, którzy w rekolekcjach uczestniczą. Pozostali nauczyciele z tej odpowiedzialności są zwolnieni, ale dotyczy to trwania rekolekcji w obiektach sakralnych. Zgodnie z art. 42 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.), czas pracy nauczyciela wynosi 40 godzin tygodniowo i w tym czasie może zostać on zobligowany do wykonywania innych czynności i działań np. opieka nad uczniami w drodze do kościoła, opieka nad uczniami nie uczestniczącymi w rekolekcjach itp. Rodzaj i forma zajęć jakie zorganizuje szkoła dla uczniów nieuczestniczących w rekolekcjach będzie zależała od ich ilości w szkole. Na szkole spoczywa obowiązek zapewnienia opieki uczniom w godzinach zaplanowanych na ten dzień lekcji, co nabiera znaczenia w sytuacji uczniów korzystających z dowożenia. Zgodnie z tym, organizacja zajęć w trakcie rekolekcji powinna być poprzedzona ustaleniem, ilu uczniów będzie brało udział w różnorodnych zajęciach wychowawczo-opiekuńczych (np. zajęcia świetlicowych, służące upowszechniające kultury, sportu, turystki). Umożliwi to dyrektorowi szkoły odpowiednie zabezpieczenie opieki w trakcie pobytu uczniów w szkole. Organizację tych zajęć ustala dyrektor szkoły, poprzez indywidualny przydział obowiązków zlecony nauczycielowi. Jego wykonanie potwierdza nauczyciel np. w dzienniku zajęć świetlicy czy dziennika zajęć, które nie są wpisywane odpowiednio do dziennika lekcyjnego, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością dokumentowania przebiegu działalności wychowawczej i opiekuńczej.
należą: codzienne konferencje, Eucharystia bądź obrzęd udzielenia Komunii świętej, w wybranym natomiast dniu Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa oraz okazja do spowiedzi wielkanocnej.

Zajęcia lekcyjne w trakcie rekolekcji

Odbywanie zajęć dydaktycznych, części lekcji lub ich skracanie nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa oświatowego, które stanowią, iż uczniowie uczęszczający na naukę religii uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia od zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych. Inna sytuacja będzie miała miejsce, gdy do jednej szkoły uczęszczają uczniowie różnych wyznań, a ich rekolekcje będą przypadały w różnych terminach albo większość uczniów na religie nie uczęszcza. Wówczas organizowanie lekcji zgodnie z obowiązującym planem będzie uzasadnione, jeżeli nie zakłóci to chętnym uczniom udziału w rekolekcjach. Na stronie www.bialystok.opoka.org.pl czytamy, iż w archidiecezji białostockiej funkcjonują następujące modele rekolekcji wielkopostnych:
„Model I – dzieci i młodzież nie Ida do szkół, natomiast uczestniczą w parafii w zorganizowanych dla nich nabożeństwach. Bezpośrednio za rekolekcje odpowiada wyznaczony rekolekcjonista, a katecheci wraz z uczniami uczestniczą w proponowanym przez parafię programie/.../
Model II – Uczniowie maja zorganizowane przez katechetów, czasem we współpracy z nauczycielami, zajęcia o charakterze wychowawczym w szkole. Następnie udają się do Kościoła i tam odbywają się nabożeństwa zaplanowane przez rekolekcjonistę. Czasem są to zsynchronizowane tematycznie i organizacyjnie spotkania. Częściej natomiast, jeśli dzieje się coś oprócz nabożeństw w parafii, w szkole, jest inicjatywą własną katechetów.
Model III – W niektórych szkołach nie respektuje się Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej dzieje się to na zasadzie porozumienia pomiędzy parafia i szkołą. Wówczas młodzież przychodzi do szkoły na dwie lub trzy lekcje, a potem udaje się do koscioła na nauki rekolekcyjne oraz nabożeństwa".