Realizacja obowiązku szkolnego i obowiązku nauki

Publikacja porusza temat związany z realizacją konstytucyjnego obowiązku szkolnego i obowiązku nauki w świetle zapisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) - dalej u.s.o. W artykule dokonano próby interpretacji przepisów regulujących przedmiotową materię ze szczególnym naciskiem na kwestie budzące wątpliwości w stosowaniu.

1. Obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego

Realizacja obowiązkowego rocznego wychowania przedszkolnego rozpoczyna się 1 września w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 5 lat. W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 6 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Obowiązek szkolny tych dzieci może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Zapewnienie warunków do spełniania obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego przez dzieci podlegające temu obowiązkowi należy do zadań własnych gminy i może być realizowane poprzez zorganizowanie sieci przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Na równi ze spełnieniem obowiązku przedszkolnego ustawodawca traktuje realizowanie innych form wychowania przedszkolnego – określonych na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. Nr 161, poz. 1080 z późn. zm.), wydanych na podstawie art. 14a u.s.o., jak również udział dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami oraz spełnianie przez dziecko obowiązku rocznego wychowania przedszkolnego poza przedszkolem na mocy zezwolenia dyrektora przedszkola, wydanego na wniosek rodziców.

2. Kontrola spełniania obowiązku przedszkolnego

Ustawa o systemie oświaty powierzyła sprawowanie kontroli nad wykonywaniem obowiązku przedszkolnego dyrektorowi szkoły podstawowej, w której obwodzie dziecko mieszka – art. 14b ust. 2 u.s.o. W tym celu dyrektorzy zobowiązani są do prowadzenia ewidencji spełnienia obowiązku przedszkolnego, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. Nr 23, poz. 225, z późn. zm.) - dalej r.d.p.n. W kontekście nałożonego na dyrektora właściwej szkoły obwodowej obowiązku dyrektorzy szkół publicznych i niepublicznych przedszkoli i szkół podstawowych, w których zorganizowano oddziały przedszkolne, a także nauczyciele prowadzący zajęcia w publicznych i niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego są zobowiązani powiadomić dyrektora szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka o spełnianiu przez dziecko obowiązkowego rocznego wychowania przedszkolnego w tym przedszkolu lub oddziale przedszkolnym oraz o zmianach w tym zakresie. Wynikający z literalnego zapisu art. 14b ust. 3 u.s.o. obowiązek informowania o spełnianiu obowiązkowego rocznego wychowania przedszkolnego należy rozumieć rozszerzająco jako rozciągający się również na informowanie o niespełnianiu tego obowiązku, ponieważ tylko w ten sposób dyrektor może faktycznie spełniać nałożone na niego zadania kontrolne. Poprzez zmiany w zakresie spełniania obowiązkowego rocznego wychowania przedszkolnego należy rozumieć przede wszystkim przyjęcie dziecka w trakcie roku szkolnego, w którym obowiązek jest realizowany do innego publicznego lub niepublicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego przy szkole podstawowej lub podjęcie innych form realizowania tego obowiązku wymienionych w części I opracowania (patrz: M. Pilich, Ustawa o systemie oświaty, Komentarz, Wolters Kluwer, 2006, s. 164).
Od dnia 1 września 2012 r. zmianie ulega z kolei brzmienie art. 15 ust. 2 u.s.o., w świetle którego obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat (art. 1 pkt 19 w związku z art. 26 pkt 4 ustawy z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 458). Również od 1 września 2012 rodzice będą mogli wystąpić o objęcie 5-latka obowiązkiem szkolnym.

3. Obowiązek szkolny

Obowiązek szkolny i obowiązek nauki, statuowany w przepisach u.s.o. wynika z zasady konstytucyjnej wyrażonej w zapisie art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.), zgodnie z którą nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Jest to obowiązek, jak i prawo każdego obywatela.
Obowiązek szkolny rozpoczyna się 1 września w roku, w którym dziecko kończy 7 lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia. W przypadkach uzasadnionych ważnymi przyczynami rozpoczęcie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego może być odroczone, nie dłużej jednak niż o jeden rok. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „ważnych przyczyn", które mogą stanowić podstawę do odroczenia obowiązku szkolnego, tak więc wymaga ono w każdym przypadku indywidualnego skonkretyzowania. W tym względzie dyrektorowi pozostawiono pewien luz decyzyjny, który jednak musi mieścić się w granicach uzasadnionego rozpatrzenia danego przypadku. Przed wydaniem decyzji dyrektor musi zasięgnąć opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego obowiązek szkolny może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat.

W świetle zapisu art. 16 ust. 5 u.s.o. obowiązek szkolny spełnia się poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum, przy czym mogą to być szkoły publiczne i niepubliczne. W tym zakresie u.s.o. pozostawia podjęcie decyzji w gestii rodziców dziecka – gdyż to właśnie rodzice zobowiązani są do dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły. Obowiązek szkolny może być również realizowany przez uczęszczanie do szkoły za granicą, w tym na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych, jak również przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce. Ustawa o systemie oświaty przewiduje również spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą, stanowiąc w zapisie art. 16 ust. 8 u.s.o., iż na wniosek rodziców dyrektor szkoły podstawowej lub gimnazjum do której dziecko zostało przyjęte może zezwolić w drodze decyzji na spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą. Za spełnianie obowiązku szkolnego uznaje się również udział dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami.