Nowe wyzwania szkoły

Dynamicznie przeobrażające się otoczenie oraz postępujące zmiany społeczno-cywilizacyjne wymuszają na jednostkach ciągłe dopasowywanie się do zastanej rzeczywistości. Dziś obowiązkowe staje się posiadanie zupełnie nowych kompetencji, które jeszcze stosunkowo niedawno były zarezerwowane dla wąskiego grona specjalistów. Do takich umiejętności możemy zaliczyć m.in. te związane z obsługą komputera, programów czy aplikacji internetowych. Według prognoz instytutu badawczego Empiria, w 2020 r. aż około 90 procent zawodów będzie wymagało tzw. e-kompetencji, czyli tych związanych z obsługą komputera i Internetu.

Obecny system edukacji musi sprostać wymaganiom, jakie stawia przed szkolnictwem współczesny świat. Szkoły muszą odpowiednio przygotowywać do wyzwań, które czekają na człowieka w dorosłym życiu i wykształcać w nim kompetencje, które w bliskiej przyszłości będzie musiał posiadać każdy. Chcąc wyjść naprzeciw nowym potrzebom należy innowacyjnie podejść do edukacji i metod nauczania.

Polska szkoła nie zostaje w tyle

By sprostać nowym wyzwaniom cywilizacyjnym i społecznym niezbędne stają się zmiany w celach i sposobach kształcenia. W związku z tym 1 września 2009 Ministerstwo Edukacji Narodowej zainicjowało wprowadzenie do polskiej oświaty nowej podstawy programowej. Reforma zakłada m.in.

  • obniżenie wieku szkolnego do 6. roku życia
  • łagodne przejście od edukacji przedszkolnej do nauczania początkowego
  • złączenie programowe gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalnej, prowadzące do bardziej racjonalnego zagospodarowania 6-letniego cyklu nauki
  • możliwość odejścia od systemu klasowo-lekcyjnego.

Zmiany w podstawie programowej mają dać uczniom umiejętność powiązania teorii z praktyką. Reforma ma na celu odchodzenie od przekazywania tzw. wiedzy twardej, encyklopedycznej, gdyż w codziennym życiu staje się ona często zupełnie nieprzydatna. - Dla prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie bardziej istotna jest umiejętność wyszukiwania niezbędnych w danym momencie informacji, a następnie wykorzystywania ich w różnych sytuacjach - stwierdza Robert Kuc, redaktor naczelny wydawnictwa edukacyjnego Klett. Nieistotne staje się "wkuwanie" na pamięć np. wszystkich dorzeczy Wisły, lecz umiejętność wyszukania tych informacji np. w książkach, atlasach czy w Internecie. - W sieci można znaleźć mnóstwo wiadomości na nurtujące nas zagadnienia, trzeba jednak umieć z tej całej masy wyselekcjonować te informacje, które będą dla nas najważniejsze i poddać je ocenie wiarygodność - dodaje Robert Kuc.

Zmiany w polskiej oświacie mają przede wszystkim zachęcić i zmusić uczniów do samodzielnego myślenia i poszukiwania informacji. Z drugiej strony młodzi ludzie muszą zdobyć praktyczną wiedzę, którą będą mogli wykorzystać w swoim codziennym życiu. Do tej pory uczniowie byli "faszerowani" dużą ilością, nierzadko zbędnych, informacji, po wykazaniu się znajomością których, bardzo często je zapominali (popularna zasada w środowisku uczniowskim: "3 Zet - Zakuć, Zdać, Zapomnieć").

Do niedawna wiedza była często przekazywana przez nauczycieli w sposób pasywny, nie aktywizujący uczniów, lecz podający im gotowe informacje i rozwiązania problemów. W tym celu pedagogowie wykorzystywali głównie klasyczne metody nauczania: wykładowe lub podające. Wśród nich prym wiodły: opis, wykład, opowiadanie, klasyczna praca z książką. Najnowsza era podręczników umożliwia jednak naukę w zupełnie inny sposób. - Obecnie podręczniki zawierają mnóstwo przykładów z życia codziennego, dzięki czemu nauka jest mniej abstrakcyjna oraz ćwiczenia i zadania umożliwiające naukę poprzez praktyczne zastosowanie zdobywanych informacji. Co więcej, książki często zawierają też linki odsyłające do stron internetowych, na których można pogłębiać wiedzę. Obudowane są też materiałami interaktywnymi, oprogramowaniem na tablice interaktywne (dzięki czemu lekcje przestają mieć formę tradycyjnego wykładu), programami komputerowymi zawierającymi ćwiczenia i materiały uzupełniające dla uczniów - wyjaśnia Robert Kuc.

Nauka samodzielności i kreatywności - praca metodą projektu

Jedną z metod mających pobudzić do czynnego zdobywania wiedzy jest metoda projektowa.
- Zadaniem projektu jest rozwijanie umiejętności, a także wpływanie na interakcje młodych ludzi z otoczeniem. Projekt jako metoda kształcenia ma charakter interdyscyplinarny, w której łączy się wiedzę z różnych dziedzin nauk. W pracy przy nim bardzo dużą uwagę kładzie się na samodzielną aktywność uczniów i prezentację jej końcowych efektów - mówi Ewa Szelecka, nauczycielka matematyki i ekspert tego samego Wydawnictwa. Zadaniem tej metody jest wykształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji w celu zdobycia nowej wiedzy. W kolejnym etapie projekt pozwala nabyć kompetencje, które pozwolą wykorzystać ją w różnych sytuacjach. Takie podejście jest szczególnie ważne, by uczniowie potrafili połączyć ze sobą różne informacje i fakty pochodzące z wielu źródeł, a następnie wykorzystać je razem do rozwiązania jakiegoś problemu. Dylematy życia codziennego nie są podzielone na segmenty czy kategorie. To rzeczywistość wymagająca podejścia interdyscyplinarnego, które łączy w sobie wiele róznych aspektów.

- Wykonując dane zadanie o charakterze projektu, młodzi ludzie zmuszeni są do samodzielnego poszukiwania potrzebnych im informacji, sami dokonują wyborów i podejmują decyzje. Dzięki wcieleniu się w rolę badacza i odkrywcy nauka staje się dla nich zabawą i sprawia im radość - mówi Ewa Szelecka. Dodaje także, że praca tą metodą to forma nauki w działaniu, gdzie wykonując konkretne, realne zadania uczeń zdobywa wiedzę praktyczną.

Ewa Szelecka zwraca uwagę na jeszcze inny ważny aspekt pracy metodą projektów: - Projekty wymuszają współpracę w grupie, dzięki czemu uczeń nabywa kompetencje społeczne. Młody człowiek uczy się podejmować decyzje w zespole, rozwiązywać powstające w nim konflikty interpersonalne, poszukiwać kompromisów czy oceniać pracę swoją i innych jego członków. Jednak przede wszystkim uczy się dyskutować i słuchać innych osób. Uczniowie pełniąc różne funkcje w grupie projektowej wykonują charakterystyczne dla nich zadania. Dzięki temu uczą się też pełnienia ról społecznych, np. osoba zostająca koordynatorem (liderem) takiego projektu nabywa umiejętności przywódczych oraz wyrabia w sobie poczucie odpowiedzialności za pracę zespołu i końcowy efekt działań jego poszczególnych członków. Staje się to szczególnie ważne obecnie, gdyż większość dzisiejszych uczniów będzie w przyszłości wykonywać pracę zawodową w zespołach. Muszą więc umieć radzić sobie z problemami, które w takich grupach powstają.

Podejście projektowe można wykorzystać do kształcenia w ramach każdego przedmiotu. - Ciekawym przykładem może być stworzenie szlaku pomników przyrody w danym mieście jako przykład nauczania w ramach lekcji przyrody. Dzięki takiemu projektowi młodzi ludzie stają się badaczami biologii, geografii czy historii swojego miasta. By dzielić się swymi odkryciami mogą tworzyć blog w Internecie oraz wydawać szkolną gazetkę z reportażami z poszukiwań. Dzięki temu kształtują w sobie umiejętności dziennikarskie, reporterskie czy literackie. Mogą też prowadzić stronę internetową ścieżki, gdzie umieszczać będą różne informacje i zdjęcia z nią powiązane (dzięki temu nabywają kompetencje, takie jak tworzenie i edytowanie strony internetowej, a także zdobywają umiejętności fotoreporterskie podczas dokumentowania swoich odkryć w terenie). Na koniec mogą też, podczas specjalnej uroczystości, dokonać otwarcia ścieżki i jej prezentacji szerszemu gronu osób w tym lokalnym władzom i dziennikarzom. Dzięki temu m.in. zdobywają umiejętności organizacyjne, uczą się racjonalnie gospodarować pieniędzmi oraz poznają ich realną wartość, zdobywają nowe kontakty i nawiązują partnerstwa z innymi organizacjami - mówi Ewa Frąckowiak, nauczycielka biologii i ekspert tego samego Wydawnictwa.

Obywatel dzisiejszego społeczeństwa, w którym dominuje gospodarka oparta na wiedzy, musi posiadać zasób zupełnie nowych kompetencji. Jedną z nich jest umiejętność aktywnego znajdywania wiadomości, a następnie wykorzystywania ich do rozwiązywania różnych sytuacji problemowych. Współczesne metody wykształcania takich umiejętności są nie tylko skuteczne, ale także ciekawe.