1. Zmiany w zadaniach Państwowej Inspekcji Pracy
Poprzez uchylenie pkt 2 i 5 w art. 10 ust. 1 ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. - o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.) – dalej u.p.i.p. - z inspekcji pracy został zdjęty obowiązek kontroli przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn, innych urządzeń technicznych oraz technologii, a w związku z tym – także obowiązek uczestnictwa w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych albo ich części w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach.
Uszczegółowiony pkt 6 w art. 10 ust. 1 u.p.i.p. który obecnie wskazuje, że inspektorzy pracy powinni kontrolować wyroby nie tylko wprowadzone do obrotu, lecz także oddane do użytku i nie tylko pod względem spełniania przez nie wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także wymagań zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bhp, określonych w odrębnych przepisach.
W zakresie podejmowania działań polegających na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy – z obowiązku badania i analizowania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontroli stosowania środków zapobiegających tym wypadkom, zostało wykreślone “i analizowania” (art. 10 ust. 1 pkt 7a u.p.i.p). Ponadto, zgodnie z nowym zapisem pkt 7e art. 10 ust. 1 pkt 7e u.p.i.p – mówiącym o udzielaniu porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy - pracownicy PIP nie muszą już udzielać porad i informacji technicznych, a porady nie muszą już “służyć eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników”, lecz tylko "służyć ograniczaniu tych zagrożeń".
W art. 11 pkt 8 u.p.i.p. dodane zostało uprawnienie do “wydania polecenia” i obecnie, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione - w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1-7 - do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie ich usunięcia, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.
W art. 13 pkt 1 u.p.i.p., mówiącym obecnie, że kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają pracodawcy - a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także niebędący pracodawcami przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne - na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy – dodane zostały: “inne jednostki organizacyjne".
Doprecyzowany został art. 14 ust. 2 pkt 3 u.p.i.p, określający obecnie, że Państwowa Inspekcja Pracy jest uprawniona do nieodpłatnego korzystania z danych zgromadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek, o których mowa odpowiednio w art. 40 i 45 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.), w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, a także danych o wypadkach przy pracy uzyskanych na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) – dotychczas PIP miała prawo do do nieodpłatnego korzystania z danych ubezpieczonego i płatnika składek "w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym”.
2. Zmiany w postępowaniu kontrolnym
Zgodnie ze znowelizowanym art. 22 u.p.i.p. kontrole przeprowadzają inspektorzy pracy, działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy, ale Główny Inspektor Pracy może wyznaczyć inspektora pracy do wykonywania określonych czynności kontrolnych i stosowania środków prawnych na obszarze działania innego okręgowego inspektoratu pracy, a także poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie stosunek pracy podlega przepisom polskiego prawa pracy.
Kontrole te, wspólnie z właściwymi inspektorami pracy, mogą obecnie również przeprowadzać inni pracownicy PIP, posiadający niezbędną wiedzę w przedmiocie kontroli, jak również przedstawiciele zagranicznych służb i instytucji, do zadań których należy ochrona pracy - na podstawie imiennego upoważnienia wydanego odpowiednio przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy. Dotychczas ww. prawo prowadzenia kontroli wspólnie z inspektorami pracy mieli także “pracownicy nadzorujący czynności kontrolne" oraz "podinspektorzy pracy”.
Ustawodawca, w art. 23. ust. 1 pkt 3 i 9 u.p.i.p. ustalił, że w toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo żądania - od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz tego podmiotu na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, a także osób korzystających z usług agencji zatrudnienia - pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą, wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą oraz żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej. Przepis ten został poszerzony o “osoby korzystające z usług agencji zatrudnienia”.
Nowelizacja precyzuje (art. 34 u.p.i.p.), że decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1-7 i art. 11a u.p.i.p., wydawane są w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy. Przy czym decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1-4, mogą być wydawane w formie ustnej, natomiast polecenia, o których mowa w art. 11 pkt 8 u.p.i.p., wydawane mogą być tylko w formie ustnej. Decyzje i polecenia w formie ustnej wydaje się w celu usunięcia ujawnionych w toku kontroli uchybień - jeżeli mogą być one usunięte podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.
Przypomnijmy, że decyzja wydana w formie pisemnej lub stanowiąca wpis do dziennika budowy, powinna zawierać: oznaczenie organu Państwowej Inspekcji Pracy, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.
Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja, o której mowa w art. 11 pkt 1-7, w art. 11a oraz w art. 34 ust. 4 u.p.i.p., ma obowiązek informowania odpowiedniego organu PIP o realizacji tej decyzji - z upływem terminów w niej określonych.
Złagodzony został nieco zapis art. 37 ust. 1 u.p.i.p., zgodnie z którym obecnie inspektor pracy - w razie stwierdzenia w toku kontroli wykroczenia polegającego na naruszeniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz. U. Z 2008 r. Nr 65, poz. 415 z późn. zm.) w zakresie określonym w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 u.p.i.p. – może prowadzić postępowanie mandatowe lub wystąpić z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości (dotychczas mógł tylko wystąpić z wnioskiem do sądu).
Inspektor pracy powinien niezwłocznie powiadomić o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności:
1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych - o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych;
2) urząd kontroli skarbowej - o naruszeniu przepisów prawa podatkowego;
3) Policję lub Straż Graniczną - o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach;
4) starostę - o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Ponadto na wniosek starosty inspektor pracy powinien powiadomić go o wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego. Ponadto Okręgowy inspektor pracy niezwłocznie powinien powiadomić:
1) marszałka województwa o stwierdzonych przypadkach naruszenia warunków prowadzenia agencji zatrudnienia określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a na wniosek marszałka – także o wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego;
2) wojewodę - o stwierdzonych przypadkach naruszenia przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy związanych z zatrudnianiem cudzoziemców lub powierzaniem im innej pracy zarobkowej.
3. Zmiany dotyczące pracowników PIP
Zgodnie z nowelizacją obecnie Główny Inspektor Pracy powołuje i odwołuje w Głównym Inspektoracie Pracy - dyrektora i wicedyrektora Gabinetu Głównego Inspektora Pracy, dyrektorów i wicedyrektorów departamentów, głównego księgowego, doradców, rzecznika prasowego oraz kierowników sekcji, w okręgowym inspektoracie pracy - zastępców okręgowego inspektora pracy (dotychczas zastępców powoływał okręgowy), głównego księgowego, nadinspektorów pracy - kierowników oddziałów, doradców (zniknęło pojęcie “ekspertów”) oraz kierowników sekcji, a w Ośrodku Szkolenia PIP - dyrektora i jego zastępców (dotychczas była mowa o “zastępcy”) oraz głównego księgowego.
Osobom wyżej wymienionym, a także okręgowemu inspektorowi pracy, odwołanym ze stanowiska, które przed powołaniem na to stanowisko byli pracownikami PIP, przysługuje prawo do nawiązania stosunku pracy na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed powołaniem.
Zgodnie z art. 55 u.p.i.p. w Państwowej Inspekcji Pracy tworzony jest zakładowy fundusz nagród - w wysokości 3% planowanych wynagrodzeń osobowych. Obecnie, zgodnie z nowelizacją fundusz ten, w ramach posiadanych środków na wynagrodzenia, może być podwyższany przez Głównego Inspektora Pracy, który ponadto jest uprawniony do określania wysokości i zasad przyznawania indywidualnych nagród z tego funduszu.
Zgodnie z u.p.i.p. czas pracy pracowników Państwowej Inspekcji Pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i średnio 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 3 miesiące (dotychczas była mowa o 8 tygodniach). W przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy i jej organizacją mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie czasu pracy do 12 godzin na dobę. W tych rozkładach czas pracy nie może jednak przekraczać średnio 40 godzin na tydzień, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 3 miesiące.
4. Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna
Nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego po upływie 3 miesięcy od dnia uzyskania przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy (dotychczas chodziło o uzyskanie wiadomości przez "przełożonego") wiadomości o popełnionym przewinieniu (domyślnie – przez pracownika PIP). Przedawnienie następuje po upływie 3 lat od popełnienia przewinienia. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, to przedawnienie dyscyplinarne nie może nastąpić wcześniej niż przewidziano to w przepisach Kodeksu karnego (art. 73 ust. 1 u.p.i.p.).