Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) – dalej u.e.r.f.u.s. ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 u.e.r.f.u.s. (co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn). Według art. 32 ust. 4 u.e.r.f.u.s. wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których przyznaje się prawo do omawianego świadczenia ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych – tj. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) – dalej r.w.e.p. Przepis § 4 ust. 1 r.w.e.p. przyznaje prawo do wcześniejszej emerytury pracownikowi, który:
1) wykonywał prace w szczególnych warunkach (wymienione w wykazie A w załączniku do r.w.e.p.),
2) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz
3) ma wymagany okres zatrudnienia (zgodnie z § 3 r.w.e.p. okres ten wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1 r.w.e.p.).
Opierając się na wskazanych przepisach, Sąd Najwyższy stwierdził w wyroku z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 328/09, Lex 590252, że okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 u.e.r.f.u.s. pod warunkiem opłacania składek w Polsce również na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych w umowach międzynarodowych (np. obowiązkiem podlegania ubezpieczeniu właściwemu dla pracowników pracodawcy zagranicznego w jego siedzibie za granicą lub w innym miejscu prowadzenia przezeń działania). Tym samym Sąd Najwyższy potwierdził swoją linię orzeczniczą wypracowaną we wcześniejszych orzeczeniach, m.in. w wyroku z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003, nr 10, poz. 258, z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP 2004, nr 8, poz. 144 oraz z dnia 5 listopada 2009 r., II UK 108/09, Lex 577840.
W stanie faktycznym, na tle którego zapadło orzeczenie z dnia 27 kwietnia 2010 r., wnioskodawca był stale i w pełnym wymiarze czasu zatrudniony na stanowisku III oficera w żegludze międzynarodowej i w okresie zatrudnienia dobrowolnie opłacał składki na ubezpieczenie społeczne. Powołując się na dział VIII załącznika do r.w.e.p., SN orzekł, że zatrudnienie w żegludze międzynarodowej uprawnia do niższego wieku emerytalnego, bez względu na to, czy praca była świadczona na statku polskim. Co więcej, dobrowolnie uiszczanie składek na ubezpieczenie społeczne pod rządem obowiązującej wówczas ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 z późn. zm.) – dalej u.z.p.b. dodatkowo przemawia za uwzględnieniem zatrudnienia u zagranicznego armatora przy ustalaniu uprawnień emerytalnych.
Sąd Najwyższy podkreślił, że zatrudnianie obywateli polskich przez zagranicznych pracodawców jest zjawiskiem powszechnym i szybko stało się przedmiotem regulacji, m.in. w ustawie z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 z późn. zm.) oraz w u.z.p.b. Zatrudnienie tego typu może być oparte na: 1) umowie międzynarodowej, 2) umowie zawartej przez upoważnione tzw. jednostki kierujące z obywatelem polskim kierowanym przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego; 3) umowie zawartej przez obywatela polskiego z pracodawcą zagranicznym.
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy zauważył, że organ rentowy mógłby skutecznie zakwestionować prawo do wcześniejszej emerytury, wykazując, że ubezpieczony nie był pracownikiem. Orzecznictwo SN jednolicie przyjmuje, że okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 u.e.r.f.u.s. tylko wtedy, gdy praca była świadczona w ramach stosunku pracy. Ponieważ u.e.r.f.u.s. nie statuuje autonomicznej definicji pracownika, przepis art. 32 u.e.r.f.u.s. należy interpretować przez pryzmat art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) i wyliczonych w tym przepisie cech stosunku pracy. Jak wiadomo, jego istotą jest wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Na gruncie komentowanego orzeczenia wykazanie niepracowniczego charakteru zatrudnienia byłoby o tyle trudne, że praca członków załogi statków morskich odbywa się co do zasady w ramach podporządkowania znacznie przewyższającego to obowiązujące pracowników zatrudnionych na lądzie. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, Lex 589882 organ rentowy musiałby zatem wykazać, że sporna praca była świadczona nieodpłatnie (np. w ramach uprawiania turystyki) albo przy braku pracowniczego podporządkowania (np. na własnym statku morskim lub jako podmiot świadczący usługi artystyczne lub inne).