Wzrosła aktywność zawodowa osób po 50. roku życia w Polsce

Zgodnie z opublikowanym w październiku 2013 r. programem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Solidarność pokoleń ostatnie pięć lat przyniosło wyraźną poprawę sytuacji osób w wieku 50+ na rynku pracy.

Pomimo negatywnych tendencji w gospodarce i zatrudnieniu, w latach 2007-2012, liczba osób pracujących w tej grupie wieku zwiększyła się o ponad 800 tysięcy. Nadal jednak widoczna jest duża dysproporcja pomiędzy sytuacją Polski, a sytuacją w innych krajach UE - na koniec 2012 r. wskaźnik zatrudnienia w grupie 50-64 lata wyniósł w Polsce 50%, podczas gdy w krajach UE-15 był na poziomie 61%.

Niska aktywność zawodowa osób po 50. roku życia łączy się z jej gwałtownego spadkiem wśród osób w wieku przedemerytalnym (po 55. roku życia u kobiet oraz po 60. roku życia u mężczyzn), co wynika z uwarunkowań poprzedniego systemu emerytalnego. Wzrost aktywności zawodowej przyspieszył dopiero po 2009 r., na skutek wygaszenia możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury i tym samym podwyższenia efektywnego wieku emerytalnego. Pomimo tego w 2012 r. 58,2% osób w wieku 55-64 było biernych zawodowo, co oznacza, że ponad 3 miliony osób w wieku przedemerytalnym pozostawało poza rynkiem pracy.

Znacząco wzrósł wskaźnik zatrudnienia osób po 50. roku życia, w szczególności w grupie wieku 50-59. Wzrost wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 60-64 lata był dużo słabszy, co determinowane jest niskim wiekiem emerytalnym kobiet (obowiązującym grupy obecnie odchodzące na emeryturę). Rosnąca aktywność i zatrudnienie osób po 50. roku życia wynikały przede wszystkim z utrzymywania się w zatrudnieniu. Powroty na rynek pracy osób biernych zawodowo miały marginalną skalę. Ponadto wskaźnik zatrudnienia osób 50+ jest silnie różnicowany w zależności od poziomu wykształcenia. Osoby z dyplomem uczelni wyższej mają zdecydowanie większe prawdopodobieństwo zatrudnienia.

Stopa bezrobocia osób po 50. roku życia w Polsce sytuuje się na poziomie średniej unijnej - 7,7%, przy 7,4% w UE 27, podczas gdy jeszcze w 2005 r. przewyższała ją dwukrotnie. Istotny spadek bezrobocia miał miejsce w latach 2005-2008 i dotyczył przede wszystkim osób w wieku 50-59 lat. Wzrost bezrobocia – wskutek spowolnienia gospodarczego po 2009 r. – w relatywnie większym stopniu dotknął osoby w wieku 60-64 lata. Długotrwałe bezrobocie nadal częściej dotyka osoby w starszych grupach wieku niż osoby w wieku 25-49 lat, jednak jego natężenie w ostatnich latach zmalało. Jednocześnie w Polsce długookresowe poszukiwanie pracy częściej dotyczy kobiet, podczas gdy przeciętnie w UE ryzyko to w równym stopniu dotyka kobiety i mężczyzn.

Najważniejszym problemem jest utrzymanie w zatrudnieniu osób po 50. roku życia. Jednak ich wykształcenie oraz kwalifikacje często nie przystają do oczekiwań (nie zawsze uzasadnionych) pracodawców, stanowiąc istotną barierę dla zwiększenia i wydłużenia aktywności zawodowej. Poziom formalnego wykształcenia znacząco różni młodsze i starsze generacje Polaków. W grupie 25-49 lat niemal 30% legitymuje się wykształceniem wyższym, podczas gdy w grupie 50+ jest to tylko 12%.

Wraz z wiekiem następuje ogólny spadek stanu zdrowia i siły fizycznej oraz np. wielu fizjologicznych i motorycznych funkcjonalności, a także niektórych zdolności kognitywnych. Wśród osób w wieku 50+ w Polsce najsilniejszy spadek widoczny jest w przypadku sprawności fizycznej i umiejętności komputerowych. O ile w przypadku sprawności fizycznej mamy do czynienia z procesem biologicznym, to w przypadku umiejętności obsługi komputera uwidaczniają się różnice generacyjne jako efekt „rewolucji” informatycznej ostatnich dekad. W grupie wieku 50+ wyraźnie wzrastają natomiast zdolności interpersonalne, takie jak współpraca w grupie, łatwe nawiązywanie kontaktów ze współpracownikami, komunikatywność oraz umiejętność rozwiązywania konfliktów, a także umiejętności organizacyjne i kierownicze oraz przedsiębiorczość.

Efektywność pracy zależy więc od szeregu czynników, dotyczących samego pracownika, rodzaju pracy i sposobu zarządzania w firmie. Najistotniejszymi wartościami osób w wieku 50+ są doświadczenie i wiedza zawodowa. Dzięki nim osoby te mogą znakomicie radzić sobie w dobrze znanym środowisku, będąc ekspertami w swojej dziedzinie. Pracodawcy mogą także wpływać zarówno na kompetencje pracowników, ich postawy i motywacje, jak i na warunki pracy, które mogą w większym lub mniejszym stopniu sprzyjać wykorzystaniu ich potencjału produkcyjnego. Służyłyby temu, a także przyczyniały się do dalszego rozwoju i wzrostu wydajności w pracy, dobrze zaplanowane programy szkoleniowe przeznaczone dla seniorów.

Podsumowując, na przestrzeni ostatnich lat w sytuacji osób po 50. roku życia na rynku pracy zaobserwowaliśmy pozytywne zmiany. Wzrosła ich aktywność zawodowa i zatrudnienie, bezrobocie pomimo trudnej sytuacji gospodarczej utrzymało się na niskim poziomie. Nadal jednak dystans dzielący Polskę od krajów unijnych pozostaje znaczący, a oczekiwane zmiany demograficzne potęgują wyzwania stojące przed polityką rynku pracy w Polsce.