Staż pracy

Przyczyny, dla których człowiek podejmuje pracę zawodową są różne. Jedni robią to dla realizacji swoich ambicji, inni chcą utrzymać kontakt ze światem. Najczęściej jednak praca zawodowa stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny. Problem pracy jako całej sfery aktywności społeczeństw, ale także i państw był i jest przedmiotem niezliczonej ilości opracowań. Same państwa z kolei poświęciły problemowi pracy odrębne gałęzie prawa. Wszystko po to, by jak najdalej ucywilizować stosunki pracy, by poddać je kontroli czy wręcz nadzorowi państwa. Mimo jednak znacznie rozbudowanego prawa pracy pozostają obszary nieuregulowane i pozostawione swobodzie stron stosunku pracy. Bywają też i takie zagadnienia, które są przez prawo uregulowane jedynie w części. Takim obszarem jest na przykład staż pracy.

Wspomniane prawo pracy regulując stosunki pracy nawiązuje także do stażu pracy. Od niego uzależnione są na przykład takie uprawnienia jak:

  1. prawo do dodatku do wynagrodzenia;
  2. prawo do urlopu;
  3. prawo do dłuższego okresu wypowiedzenia;
  4. prawo do emerytury;
  5. prawo do nagrody jubileuszowej;
  6. prawo do odprawy.

Wszystkie te zagadnienia będą przedmiotem niniejszej analizy.

Definicja stażu pracy

Prawo pracy nie zawiera żadnej jednolitej definicji stażu pracy. Co więcej, nie zawiera też żadnych wiążących i jednolitych zasad ustalaniu stażu pracy. Naturalnie można podjąć próbę zdefiniowania pojęcia staż pracy. W ocenie autorki staż pracy jest to łączna długość okresów zatrudnienia, od której w danej sytuacji lub u danego pracodawcy uzależnione jest uzyskanie określonego prawa, przy czym sposób i zasady zaliczania cząstkowych okresów pracy do łącznego stażu pracy określone są dla potrzeb poszczególnego uprawnienia lub poszczególnego pracodawcy. Autorka ma pełną świadomość, że zaproponowana definicja jest bardzo nieprecyzyjna i bardzo pojemna, ale taki był sam zamiar. Inaczej, bowiem prawo ustala zasady liczenia stażu pracy dla potrzeb określenia wymiaru urlopu, a inaczej dla potrzeb ustalenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony.

Staż pracy a urlop wypoczynkowy

Prawo do urlopu wypoczynkowego jest jednym z uprawnień, które ściśle nawiązuje do stażu pracy. Zarówno możliwość skorzystania z urlopu po raz pierwszy jak i – w późniejszych okresach – jest uzależnione od długości stażu pracy. Wymiar pierwszego urlopu określony został w art. 153 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) – dalej k.p., stanowi on, że pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. W powołanym przepisie zawarta jest informacja o minimalnym stażu pracy w ogóle pozwalającym na skorzystanie z wypoczynku. Staż ten wynosi jeden miesiąc. Ustawodawca w tym wypadku nie przywiązuje stażu pracy do konkretnego pracodawcy. Wystarczy więc przepracować jeden pełny miesiąc by zyskać prawo do skorzystania z pierwszego urlopu. Należy przy tym wskazać, że urlop ten ma postać zbliżoną do urlopu proporcjonalnego albowiem jego wymiar pozostaje w ścisłym związku z długością stażu pracy. Od drugiego roku pracy prawo do urlopu ulega niewielkiej modyfikacji. Otóż zgodnie z art. 153 § 2 k.p. pracownik nabywa prawo do kolejnych urlopów z każdym rozpoczętym rokiem pracy. Począwszy od drugiego roku pracy nie obowiązują już zasady stałego wzrostu wymiaru urlopu stosownie do liczby przepracowanych miesięcy.
Zasadę liczenia stażu pracy dla potrzeb określenia wymiaru należnego pracownikowi urlopu opisuje art. 1541 k.p. oraz art. 155 k.p. Z powołanych przepisów wynika, że do stażu pracy dla potrzeb określenia należnego wymiaru urlopu zalicza się:

  1. zakończone okresy zatrudnienia bez względu na to u jakiego pracodawcy miały miejsce;
  2. niezakończone okresy zatrudnienia, jeżeli pracownik pozostaje w dwóch stosunkach pracy i podejmując zatrudnienie u pracodawcy, który ustala wymiar urlopu nie zakończył poprzedniego, wcześniej rozpoczętego zatrudnienia;
  3. wszystkie okresy zatrudnienia bez względu na to czy występowały między nimi przerwy czy też nie.

Autorka stoi na stanowisku, że do stażu „urlopowego” nie zalicza się okresów prowadzenia działalności gospodarczej przez pracownika. Powołane przepisy mówią bowiem o zatrudnieniu i stosunku pracy. Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest wszak zatrudnieniem ani też nie stanowi stosunku pracy w rozumieniu przepisów prawa pracy.
Wspomniany już wyżej art. 155 k.p. ustanawia zasadę powiększenia obliczonego stażu pracy o wskazany w przepisie okres z tytułu ukończenia określonego typu szkoły. I tak do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:

  1. zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata;
  2. średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat;
  3. średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat;
  4. średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata;
  5. szkoły policealnej - 6 lat;
  6. szkoły wyższej - 8 lat.

Okresy nauki, o których mowa w pkt 1-6, nie podlegają sumowaniu(...)