Rząd przyjął informacje na temat funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych

Rada Ministrów przyjęła we wtorek informację o skutkach obowiązywania ustawy z 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych wraz z propozycjami zmian, przedłożoną przez ministra pracy i polityki społecznej.

Skutki obowiązywania ustawy z 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych

Pod koniec 2012 r. do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) należało 15,9 mln osób (7,6 mln kobiet i 8,3 mln mężczyzn). Największą liczbę członków miały: ING – 3 010 tys. (udział w rynku 18,9 proc.), Avila – 2 673 tys. (16,8 proc.) i PZU – 2 223 tys. (13,9 proc.). Najmniej ich było w: Pekao – 343 tys. (udział w rynku 2,2 proc.), Warcie – 312 tys. (2,0 proc.) i Polsacie – 301 tys. (1,9 proc.). Na koniec grudnia 2012 r. subkonta w ZUS posiadało 12,66 mln osób, którym otworzono rachunki w OFE, co oznacza, że liczba członków OFE, na których rachunki składka nie była przekazywana przekraczała 3,3 mln (20 proc. ogółu). Na tych subkontach zewidencjonowano 26 856,3 mln zł.

Wprowadzony z początkiem 2012 r. zakaz prowadzenia działalności akwizycyjnej przez Otwarte Fundusze Emerytalne spowodował, że losowanie stało się najważniejszym sposobem pozyskiwania członków przez OFE w przypadku osób rozpoczynających pracę.

Zakaz akwizycji sprawił, że w 2012 r. niewiele ponad 20 proc. ubezpieczonych samodzielnie zdecydowało o przystąpieniu do OFE. Jednocześnie konsekwencją zakazu akwizycji była też zdecydowanie mniejsza liczba osób, które decydowały się na zmianę funduszu. W efekcie przyniosło to ograniczenie wysokich kosztów akwizycji ponoszonych przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Obecna skala transferów wskazuje na małe zainteresowanie członków OFE zmianą funduszu.

W 2010 r. ZUS przekazał do OFE ponad 22 mld zł, przy składce na poziomie 7,3 proc. podstawy wymiaru, natomiast w 2012 r., przy jej ograniczeniu do 2,3 proc. podstawy wymiaru, z ZUS do OFE trafiło 8,018 mld zł. W związku ze wzrostem stopy procentowej składki przekazywanej do OFE – do 2,8 proc. – w 2013 r. planuje się przekazać do funduszy ponad 11 mld zł.

Na koniec 2010 r. aktywa netto OFE wynosiły ponad 221,25 mld zł, pod koniec 2011 r. było to 224,72 mld zł, a w końcu 2012 r. – 269,6 mld zł. Oznacza to, że w 2011 r. wartość aktywów netto OFE wzrosła o 3,47 mld zł, a w 2012 r. prawie o 44,9 mld zł. Jednocześnie od 2001 r. do 2011 r. na rzecz spadkobierców i małżonków członków OFE – fundusze przekazały 845 mln zł z tytułu dziedziczenia.

W początkowym okresie funkcjonowania OFE wysokość opłaty od składki nie była ograniczona ustawowo i w skrajnym przypadku wynosiła nawet 10 proc., a wysokość opłaty za zarządzanie była ograniczona do 0,05 proc. miesięcznie, czyli 0,6 proc. rocznie. W 2004 r. zmieniono system opłat. Wprowadzono górne ograniczenie dla opłaty od składki (na początku 7 proc., docelowo 3,5 proc.) oraz zmieniono sposób naliczania opłaty za zarządzanie na regresywny, czyli im wyższe aktywa, tym niższa procentowa opłata: od 0,54 proc. rocznie do 0,276 proc.

Od początku 2010 r. obniżono do 3,5 proc. opłatę od składki (górna granica) i określono maksymalne wysokości wynagrodzeń za zarządzanie funduszem. Obniżenie opłat było korzystne dla członków OFE i nie obniżyło rentowności PTE.

Obecnie 11 z 13 OFE pobiera najwyższą dopuszczalną opłatę od składki, czyli 3,5 proc., co oznacza, że towarzystwa nie konkurują ze sobą za pośrednictwem cen na oferowaną usługę. Wysoka rentowność PTE i obniżone koszty ich działalności stwarzają możliwości dalszej obniżki opłat.

Z analizy lat 1999-2012 wynika, że fundusze wypracowywały dodatnie wyniki finansowe, z wyjątkiem 2008 r., w którym straty OFE wyniosły 20,5 mld zł i 2011 r., gdy strata osiągnęła 11 mld zł. Jednak osiągane wyniki finansowe były zmienne. Ma to znaczenie dla członków OFE, którym do emerytury zostało niewiele czasu, bo duża zmienność wyników finansowych, przekładająca się na wysokość zgromadzonego kapitału emerytalnego, w efekcie może rzutować na wysokość wypłacanego świadczenia.

Również stopy zwrotu uzyskiwane przez OFE były zróżnicowane. Było to ściśle powiązane z sytuacją na rynkach, na których OFE lokowały swoje aktywa, czyli przede wszystkim na rynku instrumentów dłużnych i rynku kapitałowym. W kryzysowym 2008 r. średnia stopa zwrotu miała wartość ujemną i spadła do minus 14,3 proc. W ciągu dwóch następnych lat średnie stopy zwrotu miały wartości dodatnie, aby w 2011 r. znowu osiągnąć minus 4,6 proc.

Inwestycje OFE koncentrują się głównie na krajowych instrumentach dłużnych i udziałowych. Najważniejszym składnikiem aktywów OFE są obligacje skarbowe, chociaż w ostatnich latach zauważono spadek udziału tych instrumentów w portfelu. Nie oznacza to jednak, że OFE pozbywają się obligacji skarbowych, gdyż ich nominalna wartość w portfelu wzrasta. Pod koniec grudnia 2012 r. udział krajowych akcji w portfelu OFE wynosił 34,2 proc., natomiast udział krajowych instrumentów dłużnych w portfelu OFE – 56,1 proc.

Istotnym składnikiem portfela OFE są obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Na koniec 2012 r. ich wartość w portfelach OFE wyniosła 17,8 mld zł. Jednocześnie średnia wartość środków na rachunku OFE pod koniec 2012 r. wyniosła 16 854 zł. Z przeprowadzonych symulacji wynika też, że dla większości osób środki na rachunku w ZUS byłyby wyższe od średnich wielkości na rachunkach w OFE.

Z danych z końca 2012 r. wynika, że instytucje finansowe (np. zakłady ubezpieczeń, dobrowolne fundusze emerytalne) prowadziły 496 821 Indywidualnych Kont Zabezpieczenia Emerytalnego (to dodatkowe konta istniejące obok Indywidualnych Kont Emerytalnych). Na IKZE zgromadzono 52,8 mln zł.

Propozycje rządu dotyczące zmian w funkcjonowaniu systemu emerytalnego

- Przeniesienie wyrażonych obligacyjnymi zobowiązaniami Skarbu Państwa części uprawnień emerytalnych ubezpieczonych z OFE do ZUS; nastąpi umorzenie obligacji skarbowych przekazanych do ZUS; wprowadzony zakaz inwestowania przez OFE w obligacje skarbowe spowoduje redukcję długu publicznego w relacji do PKB, co z kolei podniesie wiarygodność Polski na rynkach finansowych i pozytywnie wpłynie na rating.

- Środki z OFE na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego będą stopniowo przenoszone na subkonto w ZUS (tzw. suwak bezpieczeństwa), co spowoduje uniknięcie ryzyka tzw. złej daty; środki przeniesione na subkonto w ZUS będą waloryzowane.

- Składka przekazywana do OFE wyniesie 2,92 proc. wynagrodzenia brutto; zapewni to napływ środków do realnej gospodarki.

- Obywatele sami zdecydują, czy chcą aby ich składki były odprowadzane do OFE czy do ZUS; o uczestnictwie w OFE będą mogły zdecydować także wszystkie osoby, które dopiero rozpoczną karierę zawodową.

- Likwidacja minimalnej stopy zwrotu i zmiana obecnych limitów inwestycyjnych dla OFE; fundusze będą mogły więcej inwestować w realną gospodarkę, oznacza to podniesienie efektywności OFE dzięki konkurowaniu w obszarze inwestowania i uzyskiwania wyższych stóp zwrotu.

- Obniżenie o połowę maksymalnej wysokości opłaty od składki do 1,75 proc. (obecnie jest 3,5 proc.); dzięki temu wzrosną przyszłe emerytury.

- Zmiany w regulacjach dotyczących Indywidualnych Kont Zabezpieczenia Emerytalnego, aby zachęcić ludzi do oszczędzania w tym systemie; przewidziano m.in. wprowadzenie opodatkowania wypłat z IKZE zryczałtowanym podatkiem dochodowym w miejsce obecnie obowiązującego opodatkowania według skali PIT; ma być wprowadzony limit kwotowy wpłat na IKZE, jednakowy dla wszystkich, w wysokości podobnej do obecnie obowiązującego maksymalnego rocznego limitu wpłat na konto IKZE, tj. ok. 4 tys. zł; zostanie rozszerzona oferta produktowa podmiotów prowadzących działalność maklerską o możliwość inwestowania na koncie IKZE we wszystkie oferowane przez Skarb Państwa obligacje detaliczne.