Z ogólnoeuropejskiego badania opinii publicznej na temat bezpieczeństwa pracy wynika, że 87% Europejczyków sądzi, iż dobre zarządzanie bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy jest istotne, jeśli ludzie mają pracować dłużej, zanim przejdą na emeryturę (56% twierdzi, że jest to „bardzo istotne”). Badania wskazują również, że wielu Europejczyków uważa, iż warunki pracy panujące w ich miejscu pracy mogą im pozwolić na kontynuowanie aktywności zawodowej do późnego wieku. Równocześnie prawie połowa twierdzi, że ich miejsca pracy nie są dostosowane do potrzeb pracowników starszych.

Pilne rozwiązanie problemu zapewnienia odpowiednich warunków pracy osobom starszym staje się konieczne, bowiem w nadchodzących latach, wskutek wydłużenia aktywności zawodowej w niektórych krajach, w tym w Polsce, oraz spadku liczby zatrudnianych młodych osób, znacznie wzrośnie udział osób starszych w rynku pracy.

Badania pokazują, że osoby starsze, mające stałą pracę, są bardziej przywiązane do swojego miejsca pracy, rzadziej chorują i chętnie pracują „po godzinach”. Umiejętności, doświadczenie oraz dojrzałość starszych pracowników przeważają nad potencjalnymi problemami, takimi jak pogarszający się stan zdrowia.

Konieczna jest zmiana nastawienia do starzenia się. Jak wynika z badań „Eurobarometru”, dyskryminacja w pracy ze względu na wiek jest najczęściej zgłaszaną formą dyskryminacji. Mniej więcej co dwudziesty pracownik osobiście doświadczył dyskryminacji ze względu na wiek, a co siódmy - był świadkiem takiej dyskryminacji. W sumie około siedmiu na dziesięciu obywateli uważa, że starsi pracownicy nie są postrzegani pozytywnie przez pracodawców.

Aby zapobiec sytuacji, w której podniesienie wieku emerytalnego „wystraszy” starszych pracowników i spowoduje wzrost liczby wniosków o renty inwalidzkie lub starania o wcześniejszą emeryturę, trzeba wprowadzać środki zachęcające i umożliwiające kontynuowanie pracy. Środki te powinny obejmować poprawę bezpieczeństwa i warunków pracy, lepsze dopasowywanie struktury wiekowej pracowników do rodzajów pracy oraz promowanie zdolności do pracy w ciągu całego życia zawodowego.

Z badań opinii publicznej przeprowadzonych przez EU-OSHA wynika, że zdecydowana większość obywateli UE uważa, iż poprawa warunków pracy w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia jest bardzo ważna i konieczna w związku z wydłużaniem okresu aktywności zawodowej pracowników-seniorów. Zasadniczym działaniem powinno być też dostosowanie pracy do stanu zdrowia i doświadczenia zawodowego, a także zapewnienie warunków do ewentualnych ćwiczeń rehabilitacyjnych - aby pomóc w utrzymywaniu na rynku pracy osób, które mają problemy zdrowotne lub cierpią na choroby przewlekłe (często będące skutkiem pracy w nieodpowiednich warunkach).

Związane z wiekiem zmiany w wydolności funkcjonalnej nie są jednakowe - zachodzą indywidualne różnice pod względem stylu życia, odżywiania, sprawności, predyspozycji genetycznych do chorób, wynikające także z poziomu wykształcenia oraz otoczenia w pracy. Samo w sobie starzenie się nie jest czynnikiem decydującym o spadku wydolności, ale oddziałuje na wszystkie wyżej wymienione czynniki, co łącznie wpływa na wydolność funkcjonalną. Zmiany tej wydolności należy rozpatrywać w odniesieniu do poszczególnych osób, a nie grup wiekowych.

Na stan zdrowia ludzi na późniejszym etapie życia wpływ mają również ich zachowania zdrowotne we wcześniejszym okresie życia. Spadek wydolności funkcjonalnej można opóźnić i zminimalizować poprzez prowadzenie zdrowego trybu życia, uwzględniającego np. regularną aktywność fizyczną i zdrowe odżywianie się. Warunki pracy i atmosfera w pracy odgrywają kluczową rolę we wspieraniu działań, które zapobiegają spadkowi wydolności funkcjonalnej, a tym samym pomagają zachować zdolność do pracy. Promowanie zdrowia w miejscu pracy obejmuje szereg zagadnień, w tym kwestie diety i odżywiania, wykluczenia spożywania alkoholu i zaprzestania palenia, wystarczającego poziomu aktywności fizycznej, odzyskiwania zdrowia i dobrego snu.

Wiele związanych z wiekiem zmian w wydolności funkcjonalnej jest w niektórych czynnościach zawodowych bardziej istotnych niż w innych, np. zmiany dotyczące równowagi mają konsekwencje np. dla strażaków i ratowników, którzy pracują w warunkach ekstremalnych, noszą ciężki sprzęt etc. Z kolei obniżona zdolność oceny odległości i prędkości poruszających się obiektów ma konsekwencje dla prowadzenia pojazdów nocą, lecz nie wpływa na jakość pracy pracowników biurowych. Potencjalne zmiany w wydolności funkcjonalnej muszą być brane pod uwagę przy ocenie ryzyka, a zakres obowiązków i warunki pracy muszą być modyfikowane w celu uwzględnienia tych zmian.

Wiele cech, takich jak umiejętność myślenia strategicznego i postrzegania holistycznego rozwija się lub wręcz pojawia się wraz z wiekiem. Doświadczenie zawodowe i wiedza specjalistyczna gromadzone są wraz z wiekiem. Istnieją również dowody na to, że sprawność poznawcza na ogół nie wykazuje żadnego znaczącego spadku aż do 70. roku życia.

Związany z wiekiem spadek sprawności fizycznej ma znaczenie przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej, jednak zmiany zachodzące w przemyśle (przejście do przemysłu opartego na usługach i wiedzy), doprowadziły do spadku liczby miejsc pracy wymagających dużej siły fizycznej. Rosnąca automatyzacja i mechanizacja zadań, jak również wykorzystanie podczas pracy urządzeń z własnym napędem, zmniejszyło potrzebę ciężkiej pracy fizycznej. Ponadto na zmieniającym się rynku pracy ceni się wiele zdolności i umiejętności, które są cechą osób starszych - takimi jak duże umiejętności interpersonalne, kulturalna obsługa i świadomość jakości pracy.

Edward Kołodziejczyk