Pracodawca nie może zmusić pracownika do poddania się kontroli stanu trzeźwości

Przeprowadzenie przez pracodawcę badania stanu trzeźwości jest dopuszczalne tylko za zgodą pracownika, a zasady takiej kontroli należy ustalić w akcie prawa wewnątrzzakładowego, wyjaśnia Paulina Zawadzka-Filipczyk, ekspert Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Pytanie pochodzi z Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

Czy przy elektronicznej rejestracji czasu pracy można losowo wybierać pracownika do zbadania alkomatem?

Odpowiedź: prewencyjna kontrola trzeźwości pracowników jest dopuszczalna jedynie na zasadzie wyjątku, gdy jest to niezbędne z uwagi na względy bezpieczeństwa w zakładzie pracy. Zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości powinny zostać uregulowane w akcie prawa wewnątrzzakładowego. Przeprowadzenie przez pracodawcę badania stanu trzeźwości przy użyciu alkomatu jest dopuszczalne tylko za zgodą pracownika. Pracodawca nie może zmusić pracownika do poddania się badaniu.

Uzasadnienie: zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości w zakładzie pracy ustalać należy w oparciu o art. 17 i 46 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Podstawową przesłanką przeprowadzenia kontroli trzeźwości pracownika jest to, aby była ona uzasadniona konkretnymi okolicznościami. Badanie stanu trzeźwości przeprowadza się, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Pracodawca ma prawo powziąć uzasadnione podejrzenie co do stanu trzeźwości pracownika, jeśli wykazuje on znane powszechnie objawy spożywania alkoholu, takie jak: chwiejny krok, zataczanie się, bełkotliwa mowa, utrata panowania nad emocjami czy też roztacza wokół siebie woń alkoholu, lub też na fakt spożywania przez pracownika alkoholu wskazują relacje bezpośrednich świadków. Podejrzenie pracodawcy nie może być abstrakcyjne lecz powinno dotyczyć określonego pracownika. Badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza się na żądanie: kierownika zakładu pracy, osoby upoważnionej przez kierownika zakładu pracy lub pracownika. Przeprowadza je uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (w praktyce będzie to Policja lub Straż Miejska). Zabiegu pobrania krwi dokonuje fachowy pracownik służby zdrowia.

Polecamy: Alkohol a praca - kontrola trzeźwości

Przepisy powszechnie obowiązujące nie dają wprost odpowiedzi na pytanie, czy pracodawca jest uprawniony do przeprowadzenia we własnym zakresie badania trzeźwości pracownika – bez wzywania odpowiedniego organu. Kwestia ta budzi niekiedy spore kontrowersje – nie da się bowiem zaprzeczyć, że uregulowania ustawowe jednoznacznie przyznają tę kompetencję jedynie uprawnionym instytucjom. W praktyce przyjmuje się, że przeprowadzenie przez pracodawcę kontroli trzeźwości pracownika przy użyciu alkomatu jest dopuszczalne, jeśli wystąpiły przesłanki przeprowadzenia kontroli trzeźwości oraz pracownik żąda przeprowadzenia takiego badania lub wyraża na nie zgodę. Badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadzane samodzielnie przez pracodawcę ze względów dowodowych powinno odbywać się w obecności osoby trzeciej oraz zostać należycie udokumentowane. W treści protokołu z przeprowadzonej kontroli stanu trzeźwości pracownika powinien się znaleźć w szczególności precyzyjny opis okoliczności uzasadniających przeprowadzenie badania oraz jego przebiegu. Należy zadbać, aby użyty do przeprowadzenia badania alkomat był sprawny pod względem technicznym i posiadał niezbędne atesty. Rekomendowanym jest uregulowanie zasad przeprowadzania badań stanu trzeźwości w akcie prawa wewnątrzzakładowego (regulaminie pracy lub odrębnej procedurze poświęconej kontroli trzeźwości), jak również opracowanie na potrzeby wewnętrzne zasad używania alkomatu.

Przepisy nie regulują również wprost problematyki związanej z ewentualnym uprawnieniem pracodawcy do przeprowadzenia prewencyjnej kontroli stanu trzeźwości pracowników (na zasadzie losowej, wyrywkowo, w sytuacji, gdy nie zachodzą ustawowe przesłanki kontroli trzeźwości). Tym niemniej dopuszczalność takiej kontroli można wyinterpretować z przepisów ogólnych dotyczących odpowiedzialności pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, czyli art. 207 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dotyczy to jednak tylko tych sytuacji, gdy ze względu na rodzaj pracy czy też specyficzne cechy samego zakładu pracy ochrona przed zagrożeniami ze strony pracowników naruszających zakaz spożywania alkoholu jest absolutnie niezbędna z uwagi na względy bezpieczeństwa (na przykład w rafineriach, koncernach farmaceutycznych, firmach przewozowych). Szczegółowe zasady przeprowadzania takiej kontroli powinny znaleźć się w regulaminie pracy. Podkreślenia wymaga, że ciężar udowodnienia, że prewencyjne badanie stanu trzeźwości jest jedynym środkiem ochrony jego interesów spoczywać będzie na pracodawcy.