Kodeks pracy nie definiuje bezpośrednio pojęcia dnia wolnego od pracy, czyli dnia w którym pracownik nie świadczy pracy. Wyróżnić można trzy podstawowe kategorie dni wolnych od pracy:
· wszystkie niedziele oraz święta wymienione w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 28, z późn. zm.) - dalej u.d.w.o.p., którymi są: 1 stycznia, 6 stycznia - Święto Trzech Króli, pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja – święto państwowe, 3 maja – święto narodowe Trzeciego Maja, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1 listopada – Wszystkich Świętych, 11 listopada – narodowe Święto Niepodległości, 25 i 26 grudnia – pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia,
· święta branżowe przysługujące pracownikom niektórych zawodów, wynikające z „kart branżowych", nie wliczane do dni wolnych od pracy wynikających z normy pięciodniowego tygodnia pracy (chyba, że w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy zostało zastrzeżone, że dzień święta branżowego wliczany jest do takich dni),
· dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy.
Praca w niedzielę oraz w święto
Niedziele i święta są dniami wolnymi od pracy. Granica czasowa niedzieli i święta w rozumieniu art. 1519 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p., nie pokrywa się z dobą astronomiczną. Za pracę w niedzielę oraz święto uważa się pracę wykonywaną pomiędzy godziną 6 w tym dniu, a godziną 6 następnego dnia, chyba że u danego pracodawcy ustalono w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy (w zakładach, w których nie ma tych aktów normatywnych – w drodze decyzji pracodawcy) inną granicę czasową obejmującą kolejne 24 godziny.
Przypadki, w których wyjątkowo praca w niedzielę oraz święta jest dopuszczalna, to:
1. konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo ochrony mienia lub usunięcia awarii,
2. praca w ruchu ciągłym,
3. praca zmianowa,
4. praca przy niezbędnych remontach,
5. praca w transporcie i komunikacji,
6. praca w zakładowych strażach pożarnych w zakładowych służbach ratowniczych,
7. pilnowanie mienia lub ochrona osób,
8. praca w rolnictwie i w hodowli
9. pracownicy zatrudnieni przy pracy świadczonej wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
10. przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności: Do katalogu tego należą w szczególności:
· zakłady świadczące usługi dla ludności,
· gastronomia,
· zakłady hotelarskie,
· jednostki gospodarki komunalnej,
· zakłady opieki zdrowotnej i innych placówek służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
· jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
· zakłady prowadzące działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku (art. 15110 k.p.).
Zgodnie z art. 1519a k.p., praca w święta w placówkach handlowych jest niedozwolona. Praca taka jest niedozwolona również, jeżeli święto przypada w niedzielę. Wyjątkowo praca w niedziele w placówkach handlowych jest dozwolona przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności (art. 1519a § 3 k.p.).
Kodeks pracy w nie zawiera definicji „placówki handlowej", o której mowa w aktualnym art. 1519a k.p. Termin ten pojawia się jednak nie tylko w k.p., ale także np. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 143, poz. 662), w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U.z 2007 r. Nr 70, poz. 473), czy w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717) – gdzie mowa o powierzchni sprzedaży „obiektu handlowego". Żaden z wymienionych aktów prawnych również nie zawiera definicji placówki (obiektu) handlowego.
W wypadku zatem, gdy akt prawny nie zawiera definicji używanego w nim terminu, interpretując go odwołać się należy do jego zwykłego, powszechnego rozumienia. Zgodnie ze słownikiem języka polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN placówka to «instytucja pełniąca rolę ośrodka w jakiejś dziedzinie życia», a według słownika języka polskiego Wydawnictwa Wilga jest to «instytucja prowadząca działalność w określonej dziedzinie, ograniczoną do pewnego terenu; ośrodek». Handel natomiast to «działalność polegająca na kupnie, sprzedaży lub wymianie towarów i usług» (słownik PWN). Za placówkę handlową uznać zatem należy taką instytucję, która prowadzi działalność polegająca na kupnie, sprzedaży lub wymianie towarów i usług (zob. J. Lipski J., Opinia prawna z dnia 10 kwietnia 2007 r., na temat wskazanych zagadnień dotyczących projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy (www.sejm.gov.pl)).
Wynika stąd, że np. Dzień Solidarności i Wolności (31 sierpnia) oraz Dzień Papieża Jana Pawła II (16 października), czy Święto Policji (24 lipca) nie są dniami wolnymi od pracy i nie dotyczą ich unormowania art. 1519a oraz 15110 k.p. Zob. J. Lipski J., Opinia prawna z dnia 10 kwietnia 2007 r., na temat wskazanych zagadnień dotyczących projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy (www.sejm.gov.pl).
Niedopuszczalne jest zlecanie pracownikom pracy w niedziele i święta w godzinach nadliczbowych, ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy, jeżeli przepisy nie zezwalają w danym przypadku na pracę w niedzielę lub święto. Ponadwymiarowa praca w te dni jest dopuszczalna natomiast zawsze w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia i zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii.
Układ zbiorowy pracy lub regulamin pracy powinien ustalać obowiązujące w danej placówce zatrudnienia systemy organizacji pracy i czasu pracy oraz określać rodzaje prac lub stanowiska pracy, na których praca w niedziele i święta jest niezbędna.
Zakaz pracy w dni ustawowo wolne od pracy nie odnosi się do pracowników skierowanych do pracy za granicę. Dla pracowników tych dniem wolnym od pracy jest dzień uznany za taki w kraju zagranicznego kontrahenta.
Kodeks pracy nie wprowadza zakazu zatrudniania w niedziele oraz święta pracowników objętych szczególną ochroną prawną (np. pracowników młodocianych, kobiet w ciąży).
Stosowanie pracy w niedzielę lub święto w innych przypadkach niż określone przepisem art. 15110 k.p. jest naruszeniem przepisów o czasie pracy stanowiącym wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Za wykroczenie to odpowiedzialność ponoszą pracodawcy lub osoby działające w ich imieniu.
Uprawnienia pracownika zatrudnionego w święto
Pracodawca powinien zrekompensować pracę w święto innym dniem wolnym od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego (art. 15111 § 1 pkt 2 k.p.). Jeśli nie jest możliwe wykorzystanie we wskazanym terminie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę pracy w święto normalne wynagrodzenie wraz ze 100% dodatkiem (art. 15111 § 3 k.p.). W sytuacji gdy święto przypada w niedzielę, na pracodawcy ciąży obowiązek udzielenia pracownikowi zastępczego dnia wolnego od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w tym terminie dnia wolnego od pracy, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie – 100% dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto przypadające w niedzielę.
Zasady wynikającej z przepisu art. 15112 k.p. zapewniającego ochronę prawną uprawnienia pracownika do niedzielnego wypoczynku (co najmniej raz na cztery tygodnie niedziela wolna od pracy), nie można stosować do systemu pracy, w którym konieczna może być praca w dni świąteczne nie będące niedzielami. Pracownik, który przepracował trzy kolejne dni świąteczne nie może domagać się, aby trzeci dzień świąteczny był dla niego dniem wolnym od pracy.
Uprawnienia pracownika zatrudnionego w niedzielę
Zgodnie z art. 15111 § 1 i 2 k.p., pracownikowi zatrudnionemu w niedzielę pracodawca obowiązany jest zapewnić inny dzień wolny od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli...
Pełna treść komentarza znajduje się w Serwisie Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych