W zależności od specyfiki danej pracy konieczne może się okazać posiadanie odpowiednich uprawnień. W artykule skupiamy się na wymaganych kwalifikacjach pracowników eksploatujących wybrane urządzenia, instalacje i sieci, określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz. U. Nr 89, poz. 828 z późn. zm.) - dalej r.k.u.i.s.
Zgodnie z r.k.u.i.s. eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów prac i stanowisk pracy:
1) eksploatacji - do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
2) dozoru - do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym w pkt 1 oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.
Z uwagi na wątpliwości, jakie mogą się pojawić przy interpretacji pojęć „eksploatacja” oraz „dozór”, przyjęto, że są to prace, które dotyczą wykonywania czynności:
1) mających wpływ na zmiany parametrów pracy obsługiwanych urządzeń, instalacji i sieci z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i wymagań ochrony środowiska - w zakresie obsługi;
2) związanych z zabezpieczeniem i utrzymaniem należytego stanu technicznego urządzeń, instalacji i sieci - w zakresie konserwacji;
3) związanych z usuwaniem usterek, uszkodzeń oraz remontami urządzeń, instalacji i sieci w celu doprowadzenia ich do wymaganego stanu technicznego - w zakresie remontów;
4) niezbędnych do instalowania i przyłączania urządzeń, instalacji i sieci - w zakresie montażu;
5) niezbędnych do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń, instalacji i sieci - w zakresie kontrolno-pomiarowym
Potwierdzeniem posiadanych przez danego pracownika kwalifikacji jest świadectwo kwalifikacyjne według wzoru z załącznika nr 2 do r.k.u.i.s. Świadectwo wydawane jest na podstawie pozytywnego wyniku egzaminu przeprowadzonego przed odpowiednią komisją kwalifikacyjną. W r.k.u.i.s. doprecyzowano również szczegółowy zakres wiedzy, jaki powinny posiadać osoby ubiegające się o uzyskanie potwierdzenia posiadanych kwalifikacji – powinna być to wiedza z zakresu:
1) na stanowiskach eksploatacji:
a) zasad budowy, działania oraz warunków technicznych obsługi urządzeń, instalacji i sieci,
b) zasad eksploatacji oraz instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,
c) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych,
d) zasad i wymagań bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy,
e) instrukcji postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa obsługi urządzeń lub zagrożenia życia, zdrowia i środowiska;
2) na stanowiskach dozoru:
a) przepisów dotyczących przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw i energii oraz prowadzenia ruchu i eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,
b) przepisów i zasad postępowania przy programowaniu pracy urządzeń, instalacji i sieci, z uwzględnieniem zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii,
c) przepisów dotyczących eksploatacji, wymagań w zakresie prowadzenia dokumentacji technicznej i eksploatacyjnej oraz stosowania instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,
d) przepisów dotyczących budowy urządzeń, instalacji i sieci oraz norm i warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać te urządzenia, instalacje i sieci,
e) przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, z uwzględnieniem udzielania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,
f) zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu urządzeń przyłączonych do sieci,
g) zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do sieci,
h) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych.
W załączniku nr 1 do r.k.u.i.s. zawarto wykaz rodzaju urządzeń, instalacji i sieci, przy których eksploatacji wymagane jest posiadanie specjalnych kwalifikacji. Są to:
Grupa 1. Urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające energię elektryczną;
Grupa 2. Urządzenia wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające ciepło oraz inne urządzenia energetyczne;
Grupa 3. Urządzenia, instalacje i sieci gazowe wytwarzające, przetwarzające, przesyłające, magazynujące i zużywające paliwa gazowe.
Nie wymaga się potwierdzenia posiadania kwalifikacji w zakresie obsługi urządzeń i instalacji u użytkowników eksploatujących:
1) urządzenia elektryczne o napięciu nie wyższym niż 1 kV i mocy znamionowej nie wyższej niż 20 kW, jeżeli w dokumentacji urządzenia określono zasady jego obsługi;
2) urządzenia lub instalacje cieplne o mocy zainstalowanej nie wyższej niż 50 kW.
Z uwagi na specyficzne warunki pracy, z zakresu zastosowania r.k.u.i.s. zostały wyłączone osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci:
a) w zakładach górniczych - w zakresie uregulowanym przepisami prawa geologicznego i górniczego,
b) związanych z ruchem drogowym, lotniczym, żeglugą śródlądową i morską - w zakresie uregulowanym w przepisach prawa o ruchu drogowym, prawa lotniczego, o żegludze śródlądowej oraz w przepisach ustawy z dnia 18 września 2003 r. - Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.).