Polski rynek pracy wyludnia się - czy jest ratunek?

Aktualne trendy demograficzne są dla Polski niekorzystne. Wg raportu „Kierunki 2017” przygotowanego przez DNB Bank Polska i firmę doradczą Deloitte, do 2050 r. na rynku pracy zabraknie około 10,6 mln osób w wieku 18–44 lat, by utrzymać obecną relację ich liczby do liczby osób w wieku poprodukcyjnym 60/65+. Ubytek ten może w pewnym stopniu wyrównać migracja 4,5 mln pracowników ze Wschodu. Dynamice PKB będą szkodzić starzenie się społeczeństwa i zmiany w strukturze demograficznej ludności. Jednocześnie rosnące koszty opieki zdrowotnej i świadczeń społecznych będą coraz większym obciążeniem dla finansów publicznych.

Według danych ONZ, do 2050 r. liczba ludności w naszym kraju zmniejszy się o 14 proc. Wśród krajów analizowanych w raporcie wyższy wskaźnik depopulacji ma tylko Ukraina, tj. -22 proc. Ponadto, depopulacja będzie postępować w Chinach (-2 proc.), Hiszpanii (-3 proc.), we Włoszech (-5 proc.), Niemczech (-8 proc.) i w Rosji (-10 proc.).

Równie niekorzystnie będzie kształtować się struktura wiekowa ludności. Polskie społeczeństwo starzeje się, a jednocześnie ubywa osób aktywnych zawodowo. Według danych GUS, coraz więcej Polaków będzie wychodzić z rynku pracy, przy zmniejszającej się liczbie wchodzących na ten rynek. Od 2016 r. zmniejsza się udział osób w wieku mobilnym w populacji Polski. GUS szacuje, że w 2050 r. liczebność tej grupy będzie mniejsza o ponad 5 mln osób. W rezultacie, aktualna dwukrotna nadwyżka osób w wieku mobilnym (18 – 44 lata) w stosunku do liczby osób w wieku poprodukcyjnym (60+ dla kobiet, 65+ dla mężczyzn) zostanie do roku 2050 zniwelowana („Kwartalny raport o rynku pracy – IV kw. 2016”, NBP, 2017 r.). Utrzymanie tej relacji na niezmienionym poziomie wymagałoby zwiększenia populacji w wieku mobilnym o 10,6 mln do 2050 r. Zdaniem autorów raportu, jednym ze sposobów na uzupełnienie niedoboru kadr na rynku pracy może być umiejętnie prowadzona polityka imigracyjna. Zakładając wzrost liczby imigrantów średnio o 50 proc. rocznie (jak w latach 2013-15) do 2050 r. można byłoby liczyć na napływ ok. 4,5 mln pracowników ze Wschodu. Legalne zatrudnienie pozwoliłoby im nie tylko na szybszą asymilację  w naszym kraju – byłoby ono korzystne również dla kondycji finansów publicznych, które zostałyby zasilone dodatkowymi środkami z podatków i składek na ubezpieczenie społeczne.

Prognozy ekspertów Deloitte i banku DNB zawarte we wcześniejszym raporcie „Kierunki 2016. Polska w pułapce średniego dochodu” wskazywały na wysoce prawdopodobny scenariusz 2-cyfrowej dynamiki migracji z Ukrainy i krajów byłego ZSRR w nadchodzących latach. Znajduje to potwierdzenie w danych. Jednak utrzymanie tego trendu będzie zależeć od skutków otwarcia granic UE dla obywateli Ukrainy w czerwcu 2017 r. Choć liberalizacja przepisów jest ograniczona (90 dni w ciągu pół roku, wymóg uzasadnienia celu podróży oraz wykazania środków finansowych i ubezpieczenia) i nie dotyczy Wielkiej Brytanii i Irlandii, niewykluczone, że napływ ukraińskich pracowników do Polski będzie mniejszy od oczekiwań prezentowanych w raporcie sprzed półtora roku.

[-DOKUMENT_HTML-]

Już w ubiegłym roku eksperci zwracali uwagę na pogłębiający się deficyt siły roboczej. Z badań, które przeprowadzono wśród polskich przedsiębiorców wynika, że barierą rozwoju firm staje się nie brak kapitału, ale właśnie niedobór odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. Teraz, kiedy europejskie regulacje umożliwiają obywatelom Ukrainy większą mobilność na terenie Unii Europejskiej, racjonalna polityka imigracyjna staje się wręcz konieczna dla utrzymania stabilności polskiego rynku.

Jeżeli tak znaczący niedobór siły roboczej nie zostanie zrekompensowany innymi czynnikami (np. większym przyrostem naturalnym, racjonalizacją procesu edukacji czy uwolnieniem rezerw kadrowych w administracji publicznej), to – jak wskazują autorzy raportu, a także NBP – coraz mniejsze zasoby wykwalifikowanych pracowników mogą utrudniać utrzymanie wysokiego tempa wzrostu produktywności pracy (NBP, „Kwartalny raport o rynku pracy – IV kw. 2016”, 2017 r.). W konsekwencji, osiągnięcie do 2050 r. 75 proc. PKB per capita gospodarki niemieckiej (liczonego według parytetu siły nabywczej) staje się celem trudnym do osiągnięcia.

Niekorzystne tendencje demograficzne tworzą zagrożenia nie tylko dla rynku pracy, ale także innych sfer. Według szacunków GUS, liczba seniorów w wieku 80+ zwiększy się w naszym kraju 2-krotnie i wyniesie 3,5 mln osób w 2050 r. („Ludność w wieku 60+. Struktura demograficzna i zdrowie”, 2016 r.). Obecnie ok. 3 osób pracujących przypada na jedną osobę w wieku emerytalnym. W 2050 będzie to już tylko 1,3 osoby (GUS, „Prognoza ludności na lata 2014-2050”, 2014 r.). Oznacza to coraz większe koszty opieki nad osobami starszymi, jak również rosnące obciążenie dla systemu emerytalnego. Dlatego przemyślana i długofalowa polityka migracyjna w stosunku do np. obywateli Ukrainy, może pomóc minimalizować problemy demograficzne bez ponoszenia kosztów asymilacji imigrantów ekonomicznych. Jednocześnie, wzmocniony i ustabilizowany rynek pracy pomoże utrzymać polską gospodarkę na trwałej ścieżce wzrostu.

Źródło: Deloitte