Płatnik rozlicza z ZUS składki za zatrudnionych ubezpieczonych posługując się numerem PESEL. Wskazując ten numer w dokumentach ubezpieczeniowych zatrudniający nie musi już podawać serii i numeru dowodu osobistego lub paszportu. Numery tych dokumentów należy podać, jeśli ubezpieczony nie posiada numeru PESEL. Wiadomo jednak, że każdy kto ma dowód osobisty, ma nadany również PESEL. A zatem, w obecnym stanie prawnym, numeru tego nie mają cudzoziemcy, mogą oni potwierdzić swoją tożsamość paszportem. Zgodnie z ustawą z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych numer PESEL nadawany jest każdemu obywatelowi polskiemu i cudzoziemcowi, którzy meldują się na pobyt stały lub czasowy dłuższy niż trzy miesiące. Polakowi nadawany jest ten numer przy okazji ubiegania się o wydanie dowodu osobistego.
Płatnik składek będzie występował o PESEL dla cudzoziemca do końca 2012 r.
Nowe zasady przypisywania z urzędu numeru PESEL reguluje art. 7 ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. Przepis ten nie przewiduje obowiązku występowania płatników składek o nadanie numeru PESEL dla tych ubezpieczonych, za których płatnik rozliczał należności wobec ZUS. Nowe reguły miały wejść w życie od tego roku, jednak pod koniec 2011 roku Sejm zdecydował o przesunięciu o dwanaście miesięcy wejście w życie nowych przepisów. Oznacza to, że do końca 2012 roku płatnicy składek będą występowali o nadanie numeru PESEL tym ubezpieczonym, którzy go nie posiadają.
Pozostałe osoby dostają go gdy są obejmowane ubezpieczeniem społecznym lub zdrowotnym. Wówczas bowiem to płatnik ma obowiązek wystąpić o nadanie numeru PESEL swojemu ubezpieczonemu. Po jego wydaniu – posługuje się nim w dokumentach ubezpieczeniowych. Pierwotnie ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności przewidywała w art. 7, że płatnicy składek zwolnieni są z obowiązku występowania o nadanie numeru PESEL ubezpieczonym, którzy go nie mają. Według niego, numer ten nadaje się z urzędu obywatelom polskim mieszkającym na terytorium Polski, jak również mieszkającym za granicą. Z urzędu również jest on nadawany cudzoziemcom mieszkającym w Polsce w związku z uzyskaniem prawa stałego pobytu przez obywatela państwa Unii Europejskiej, EFTA i Szwajcarii i członkom jego rodziny. Taka sama procedura ma być stosowana w związku z udzieleniem zezwoleń na osiedlenie się, na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, uzyskaniem statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej, azylu, zgody na pobyt tolerowany i ochrony czasowej.
W rejestrze PESEL mogą być gromadzone dane osób obowiązanych na podstawie odrębnych przepisów do posiadania numeru PESEL. Natomiast w rejestrze mieszkańców gromadzone są dane osób, które wykonały obowiązek meldunkowy na terenie danej gminy.Regulacje te miały obowiązywać od 1 stycznia 2012 r. Sejm jednak odroczył wejście w życie ustawy o kolejny rok, zatem zaczną one obowiązywać od 1 stycznia 2013 r.