Jedną z zasad nowej strategii jest „prewencja wypadkowa przed rehabilitacją zdrowotną”. Chodzi o nasilenie w przedsiębiorstwach działań zapobiegawczych, polegających na pogłębianiu wiedzy z zakresu bhp i podnoszeniu umiejętności kadry zarządzającej w praktycznym stosowaniu tej wiedzy oraz prowadzenie systematycznego nadzoru nad warunkami pracy przez organy nadzoru państwowego. Nacisk ma być położony na “promowanie kultury prewencji” w środowisku pracy – przede wszystkim przez kształtowanie świadomości w zakresie bezpiecznych zachowań i zachęcanie pracowników do współudziału w kształtowaniu bezpieczeństwa pracy w firmie, które ma stanowić integralną część ogólnego zarządzania przedsiębiorstwem.
Zadania kontrolne i prewencyjne PIP będą dotyczyły zarówno działań tradycyjnych, takich jak: badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, kontrola legalności zatrudnienia, szkoleń z zakresu bhp i profilaktycznych badań lekarskich, zatrudniania osób niepełnosprawnych, czasu pracy, udzielania urlopów wypoczynkowych, przestrzegania uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem oraz badanie zgłaszanych skarg.
Na 2013 r. Państwowa Inspekcja Pracy zaplanowała przeprowadzenie 88 tys. kontroli, a różnymi formami działań prewencyjnych ma objąć co najmniej 200 tys. pracodawców, przedsiębiorców, pracowników, rolników indywidualnych, uczniów, studentów i innych. W 2013 r. inspekcja pracy rozpoczęła realizację pierwszego etapu długofalowych działań prewencyjno-kontrolnych, uwzględniających symptomy osłabienia gospodarczego, niesprzyjające tworzeniu miejsc pracy, czego skutkiem jest poszukiwanie przez pracodawców oszczędności i uelastyczniania form zatrudnienia, często z pominięciem obowiązujących regulacji prawnych.
Z danych inspekcji wynika, że pracodawcy coraz częściej zawierają z pracownikami umowy cywilnoprawne w sytuacji, gdy spełnione są warunki do zawarcia umowy o pracę. Istotą działań kontrolnych PIP w tym obszarze będzie zatem weryfikacja zasadności zawierania umów tego rodzaju. Prowadzone będą zarówno kontrole planowe w wytypowanych zakładach różnych branż, jak i kontrole związane z badaniem zgłaszanych do PIP skarg. Podobny charakter ma zawieranie umów terminowych – według danych resortu pracy - co czwarty pracownik w Polsce ma umowę terminową. Niestabilny rynek pracy sprzyja nasilaniu się zjawiska nadużywania tych umów. Kontrole w wytypowanych zakładach różnych branż obejmą problematykę zawierania i rozwiązywania umów terminowych, ze szczególnym uwzględnieniem przestrzegania art. 251 k.p. Oddzielny problem kontrolny stanowią zakłady o wysokim stopniu zagrożeń zawodowych. Do realizacji tej tematyki okręgowe inspektoraty pracy typują zakłady, w których szczególnie duże ryzyko zawodowe wyraża się wysokimi przekroczeniami norm czynników szkodliwych dla zdrowia, wysokimi wskaźnikami wypadkowości (częstotliwości i ciężkości), dużą liczbą rent inwalidzkich przyznawanych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo z tytułu ogólnego stanu zdrowia. Zaplanowane na lata 2013-2015 działania kontrolne, a także doradcze i informacyjne ukierunkowane są na egzekwowanie systematycznej poprawy warunków pracy w tych zakładach.
Kolejny blok kontrolny PIP obejmuje sprawdzenie przestrzegania przepisów i zasad dotyczących oceny ryzyka zawodowego w średnich (50-249 pracowników) i dużych (250 i więcej pracowników) zakładach oraz ocena skuteczności podejmowanych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko i mających na celu zmniejszenie liczby wypadków przy pracy. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na zakłady, w których dochodziło do wypadków powtarzalnych. Równolegle realizowany będzie program prewencyjny „Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w średnich i dużych zakładach, w których wystąpiły wypadki przy pracy”. Jego celem jest udzielenie merytorycznego wsparcia pracodawcom zainteresowanym ograniczeniem zagrożeń wypadkowych.
Przyszłościowym działaniem kontrolnym PIP mają być kontrole dotyczące zagrożeń związanych z nanomateriałami, czyli substancjami polikrystalicznymi, złożonymi z ziaren lub warstwy nieprzekraczających 100 nanometrów (nm) wytworzonych lub naniesionych na innym podłożu. Nanokryształami mogą być czyste metale, ich stopy, ceramika lub szkło. Wiele struktur biologicznych, jak np. skóra są w istocie rodzajem nanomateriałów. Technologie wytwarzania nanomateriałów pozwalają otrzymać tworzywa o składzie i właściwościach niemożliwych do uzyskania metodami dotychczas znanymi. Niedostatecznie jednak jest rozpoznany wpływ nanomateriałów na zdrowie ludzi pracujących przy ich wytwarzaniu i stosowaniu.
W 2011 r. PIP prowadziła kontrole rozpoznawcze w zakładach różnych branż wytwarzających lub stosujących produkty nanotechnologii. Ustalenia inspektorów wykazały niewystarczającą wiedzę o właściwościach toksykologicznych nanocząstek i zagrożeniach z nimi związanych. Dlatego też inspekcja planuje podjęcie w tym zakresie długofalowych działań prewencyjno-kontrolnych. Pierwszy etap tych działań obejmie przedsięwzięcia o charakterze informacyjno-prewencyjnym, skierowane do zainteresowanych tą problematyką pracodawców, przedsiębiorców i pracowników. W następnych latach (2014-2015 r.) prowadzone będą kontrole i rekontrole zakładów produkujących lub stosujących nanomateriały.