1. Odpowiedzialność oraz obowiązki pracodawcy
Zgodnie z art. 207 § 1-2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy oraz obowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest zobowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy; zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy; jest też zobowiązany zapewniać rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniając zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy; w swoim działaniu powinien uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych; powinien również zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy a także wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Stosownie do art. 2071 § 1 i 2 k.p. pracodawca jest też obowiązany przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników; działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń; pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz do wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników. Zgodnie z art. 208 § 1-3 k.p. w razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą, wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu; ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników; informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywania przez nich prac. Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
2. Pracownicy
Pracownicy zatrudnieni w oczyszczalniach powinni mieć ukończone 18 lat, posiadać ważne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy w kontakcie ze ściekami, powinni być przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pracy w oczyszczalniach a także do wykonywania prac gazoniebezpiecznych. Pracownicy powinni posiadać aktualne Świadectwo Kwalifikacyjne „E” w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci gazowych wytwarzających, przetwarzających, przesyłających, magazynujących paliwa gazowe, pracownicy obsługujący butle ze sprężonym azotem powinni być przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.
3. Rodzaje prac gazoniebezpiecznych
Biogaz powstaje w procesie beztlenowej fermentacji odpadów organicznych, podczas której substancje organiczne rozkładane są przez bakterie na związki proste. Poza metanem i dwutlenkiem węgla, w skład biogazu wchodzą domieszki innych gazów, takich jak tlenek węgla, siarkowodór, wodór, azot, tlen. Biogaz ze względu na dużą zawartość metanu jest gazem niebezpiecznym.
Do prac gazoniebezpiecznych zalicza się czyszczenie części instalacji biogazu lub gazu ziemnego, połączone z jej rozszczelnianiem; prowadzenie rewizji wewnętrznej komór odpieniających; wymianę masy odsiarczającej w odsiarczalnikach; wymianę węgla aktywnego w filtrach węglowych; pobór próbek węgla aktywnego z filtrów węglowych; wymianę płynu w bezpiecznikach cieczowych; wymiana armatury; wymianę uszczelek na połączeniach; montaż i demontaż zaślepek na instalacji biogazu lub gazu ziemnego; przedmuchiwanie (zagazowanie, odpowietrzanie, opróżnianie) instalacji biogazu lub gazu ziemnego; wejście do podziemnych zbiorników zawierających osady ściekowe; wejście do studzienek kanalizacji położonych przy budynku odwadniania osadu, budynku zrzutu kondensatu i przy wydzielonej komorze fermentacyjnej; remont lub demontaż urządzeń stacji redukcyjno – pomiarowej; przegląd, próby i regulacje urządzeń stacji gazowej; wstawianie króćca do czynnej instalacji biogazu lub gazu ziemnego; usuwanie nieszczelności na biogazociągach; odcięcie odcinka instalacji biogazu lub gazu ziemnego i zaślepienie instalacji; montaż armatury lub kształtki na czynnych biogazociągach lub gazociągach gazu ziemnego; inne prace na urządzeniach i instalacjach biogazu, które mogą doprowadzić do uwolnienia się gazu i spowodowania wybuchu lub pożaru.
4. Podstawowe zagrożenia
W oczyszczalniach, podczas wykonywania prac gazoniebezpiecznych na urządzeniach i instalacjach biogazu, istnieje zagrożenie wybuchu metanu oraz pożaru, możliwość zatrucia siarkowodorem i dwutlenkiem węgla, możliwość doznania skutków niewystarczającego poziomu tlenu w pomieszczeniach zamkniętych, zapylenie podczas wymiany węgla aktywnego, zagrożenia związane z używaniem butli ze sprężonym azotem do przepłukiwania filtru biogazu, możliwość powstania urazów spowodowanych upadkiem na tym samym poziomie i na niższy poziom, powstania skaleczeń związanych z pracą urządzeń i instalacji, możliwość przeziębienia i choroby związanej z pracą na otwartej przestrzeni.
5. Niebezpieczne czynniki chemiczne
5.1. Metan
W temperaturze pokojowej jest gazem bezwonnym i bezbarwnym. W przyrodzie powstaje w wyniku beztlenowego rozkładu szczątek roślinnych. Mieszanina metanu z powietrzem w stosunku objętościowym 1:10 ma własności wybuchowe (mieszanina piorunująca). W proporcji powyżej 15% pali się płomieniowo. Bywa częstą przyczyną groźnych w skutkach eksplozji.
5.2. Dwutlenek węgla
W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny, bezwonny i niepalny gaz dobrze rozpuszczalny w wodzie i cięższy od powietrza. Występuje m.in. w zbiornikach i studzienkach kanalizacyjnych. W małych stężeniach nie jest trujący, w większych stężeniach dwutlenek węgla jest szkodliwy dla zdrowia a nawet zabójczy, a jego działanie powoduje powstawanie kwasicy oddechowej i w następstwie obrzęku mózgu. Do zatruć dwutlenkiem węgla dochodzi przede wszystkim w różnych zakładach przemysłowych, głównie kopalniach, jednak zatrucia są także możliwe w zamkniętych pomieszczeniach, gdzie wydzielany w wyniku fermentacji dwutlenek węgla zwiększa stężenie tego gazu w powietrzu wdechowym. Wejście do takich pomieszczeń bez sprawdzenia składu powietrza lub bez aparatów tlenowych zagraża zatruciem, a nawet śmiercią. Przy oddychaniu powietrzem zawierającym dwutlenek węgla w małych stężeniach (poniżej 5% w powietrzu wdechowym) zwiększa się jego ciśnienie parcjalne we krwi (hiperkapnia), co powoduje uczucie duszności, niepokój, pobudzenie ośrodka oddechowego i zwiększenie częstości oddechów. Przy zwiększaniu się jego stężenia dochodzi do bólów i zawrotów głowy, szumu w uszach, zaburzeń postrzegania, nadmiernej potliwości i przekrwienia spojówek. Przy stężeniach powyżej 10% narasta duszność i osłabienie, pojawiają się omamy i zaburzenia świadomości do śpiączki włącznie oraz drgawki. Stężenia powyżej 20% powodują śmierć w ciągu kilkunastu minut, a powyżej 30% śmierć natychmiastową. Niedotlenienie i obrzęk mózgu mogą spowodować nieodwracalne zmiany w mózgu, mimo uratowania zatrutej osoby.
5.3. Siarkowodór
Jest to bezbarwny, palny i trujący gaz o silnym, charakterystycznym zapachu zgniłych jaj. Zapach wyczuwalny jest tylko przy niewielkich stężeniach. Przy stężeniach przekraczających 300 mg/m³ zapach staje się niewyczuwalny z powodu natychmiastowego porażenia nerwu węchowego. Siarkowodór jest trujący. Jako stężenie niebezpieczne dla zdrowia przyjmuje się 6 mg/m³. Stężenie 100 mg/m³ powoduje uszkodzenie wzroku, natomiast przy stężeniu powyżej 1 g/m³ śmierć może nastąpić po zaczerpnięcia jednego oddechu. Wchłaniany jest do organizmu przez płuca i nieznacznie przez skórę. Wydalany jest częściowo w stanie niezmienionym tą samą drogą, a częściowo z moczem. Działanie toksyczne siarkowodoru polega na porażaniu oddychania komórkowego, co prowadzi do ciężkiego niedotlenienia. Siarkowodór działa toksycznie na komórki nerwowe. Objawy i mechanizm ostrego zatrucia są zbliżone do zatrucia cyjanowodorem. Przy dużych stężeniach gazu przebieg zatrucia jest gwałtowny - następuje nagłe zatrzymanie oddechu i utrata przytomności. Śmierć przez uduszenie następuje w ciągu kilku minut. Lżejsze zatrucia objawiają się drapaniem w gardle, kaszlem, podrażnieniem spojówek, mdłościami i wymiotami. Skutkiem długotrwałego narażenia na małe ilości siarkowodoru są bóle i zawroty głowy, łatwe męczenie się oraz nudności. Często występują zmiany zapalne układu oddechowego.
6. Eliminacja lub ograniczenie zagrożeń
Zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony indywidualnej (odzież do prac na otwartej przestrzeni w zmiennych warunkach atmosferycznych, sprzęt do pracy na wysokości, aparaty ucieczkowe, maski jednorazowe, kaski), odzieży i obuwia roboczego, wyznaczenie stref niebezpiecznych zagrożonych wybuchem, opracowanie i udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego oraz zapoznanie z oceną pracowników, opracowanie, udostępnienie pracownikom instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach biogazu w oczyszczalniach ścieków oraz podczas wykonywania prac gazoniebezpiecznych, zabezpieczenie prac szczególnie niebezpiecznych, zapewnienie higieny osobistej, procedur higienicznego prania i naprawy odzieży oraz higienicznego spożywania posiłków. Przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie procedur pracy na obszarach zagrożonych wybuchem, wykonywanie prac zgodnie z instrukcjami bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie zakazu palenia tytoniu i posługiwania się ogniem otwartym na terenie zagrożonym wybuchem, mycie rąk i twarzy przed każdym posiłkiem, dokładne mycie ciała po zakończeniu pracy, spożywanie posiłków tylko w wyznaczonych pomieszczeniach, stosowanie szatni przepustowych na odzież własną i roboczą, przestrzeganie zakazu prania, naprawy, konserwacji i odpylania odzieży i obuwia roboczego zabrudzonego biologicznie lub chemicznie przez pracowników.
7. Bezpieczeństwo pracy
7.1. Podstawy prawne
Przepisy dotyczące bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w oczyszczalniach ścieków zawarte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 1 października 1993 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w oczyszczalniach ścieków (Dz. U. Nr 96, poz. 438).
7.2. Oczyszczalnie
Poszczególne obiekty i urządzenia oczyszczalni ścieków powinny mieć ustalone nazwy, zgodnie z dokumentacją techniczną, uwidocznione na przymocowanych tablicach, oraz informacje o zagrożeniach. Instalacje powinny posiadać oznaczenia umożliwiające łatwe rozróżnienie przesyłanych mediów, powinny być wyposażone w urządzenia kontrolno-pomiarowe umożliwiające łatwą ocenę prawidłowości pracy. Wszystkie zasuwy i zawory powinny mieć oznaczone położenie, w którym otwierają lub zamykają przewód. W oczyszczalniach ścieków, w których są stałe stanowiska pracy, powinny znajdować się podręczne apteczki ze środkami do udzielania pierwszej pomocy wraz z instrukcją ich stosowania oraz wykazem pracowników przeszkolonych do udzielania pierwszej pomocy. Teren oczyszczalni ścieków powinien być ogrodzony i niedostępny dla osób postronnych oraz oświetlony. Oczyszczalnie ścieków powinny być wyposażone w łączność telefoniczną lub bezprzewodową. Wszystkie instalacje służące do zapobiegania lub usuwania awarii powinny być wyposażone w sygnalizację zdolną do przekazywania informacji na odległość. Procesy technologiczne niebezpieczne i szkodliwe dla zdrowia lub życia pracowników powinny być w miarę technicznych możliwości mechanizowane, automatyzowane i hermetyzowane, a kontrola tych procesów powinna być prowadzona bez bezpośredniego udziału człowieka, przy zastosowaniu zdalnego sterowania i kontroli. Na całym terenie należy utrzymywać i pielęgnować zieleń. Konserwacje bieżące i okresowe obiektów, urządzeń i instalacji powinny być prowadzane zgodnie z wytycznymi zawartymi w instrukcjach eksploatacyjnych lub w dokumentacji techniczno-ruchowej. Przejęcie obiektu do eksploatacji po pracach remontowo-budowlanych może nastąpić po całkowitym ich zakończeniu i odebraniu przez komisję powołaną przez użytkownika. Odbiór obiektu lub urządzenia powinien być poprzedzony rozruchem. Powierzchnie podłóg, schodów i pomostów roboczych nie mogą być śliskie i nasiąkliwe, podłogi, schody, pomosty oraz ściany powinny być łatwo zmywalne.
Otwarte obiekty technologiczne o głębokości większej od 0,5 m, jak zbiorniki, kanały lub osadniki, powinny posiadać ściany wyniesione nad teren co najmniej do wysokości 0,3 m. W przypadku, gdy wysokość ścian jest mniejsza niż 1,1 m, należy je uzupełnić do tej wysokości barierą lub inną osłoną. Bariery i osłony ze względów eksploatacyjnych mogą być rozbieralne. Pomosty nad kanałami i otwartymi zbiornikami, jeśli służą za przejścia lub są stanowiskiem obsługi, powinny być ogrodzone barierami o wysokości co najmniej 1,1 m oraz wyposażone w krawężniki o wysokości 0,15 m i oświetlone. Przestrzeń pomiędzy krawężnikiem a barierką powinna być wypełniona poręczami pośrednimi. Obiekty oczyszczalni powinny być wyposażone w sprzęt ratunkowy i gaśniczy, dostosowany do występującego zagrożenia wypadkowego i pożarowego. Każda oczyszczalnia ścieków powinna być wyposażona w instrukcję eksploatacji wraz ze schematem technologicznym; instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy; instrukcje stanowiskowe obsługi maszyn, urządzeń oraz instalacji; instrukcję przeciwpożarową, instrukcję stosowania, przechowywania i eksploatacji sprzętu ochrony dróg oddechowych, instrukcję udzielania pierwszej pomocy. W pomieszczeniach i na terenie oczyszczalni powinny znajdować się tablice ostrzegające przed niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia; odpowiedni sprzęt ratunkowy oraz przyrządy kontrolno-pomiarowe i sygnalizacyjne, służące do ostrzegania przed substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla życia i zdrowia.
7.3. Prace w obiektach i instalacjach gospodarki gazowej
Wszystkie prace w obiektach, urządzeniach i instalacjach gazowych w oczyszczalni ścieków powinny być traktowane jako prace gazoniebezpieczne podlegające specjalnym procedurom. Prace te powinny być wykonywane na polecenie na piśmie. Pracownicy prowadzący nadzór, konserwację lub remonty urządzeń gazowych powinni być przeszkoleni ze znajomości technicznej instalacji, instrukcji stanowiskowych bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy a także poinformowani o zagrożeniach przy wykonywaniu prac gazoniebezpiecznych. Wszystkie prace na czynnych gazociągach i instalacjach gazowych oraz prace remontowe urządzeń gazowych mogą być prowadzone w zespołach co najmniej dwuosobowych i pod bezpośrednim nadzorem osoby do tego wyznaczonej w pisemnym poleceniu. Obsługa powinna być wyposażona w przenośne urządzenia do monitorowania stężeń gazów (metan, siarkowodór, dwutlenek węgla i tlen) oraz w sprzęt ochrony dróg oddechowych a także w aparaty ucieczkowe. Prace powinny być wykonywane zgodnie z instrukcjami eksploatacji urządzeń i instalacji, obsługi oraz dokumentacjami technicznymi. Każdorazowo, zamiar wejścia do wydzielonych komór fermentacyjnych (pomosty, pompownia, wymiennikownia osadu), budynku kondensatu, węzła rozdzielczo – pomiarowego gazu, budynku generatorów gazowych, powinien być zgłoszony do dyspozytora i odnotowany przez dyspozytora. Wszystkie prace wymagające zmian nastaw parametrów, stanów zasuw, wyłączeń lub załączeń urządzeń wymagają zgłoszenia do dyspozytora przed ich rozpoczęciem. Na miejscu pracy powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy. Podczas prac gazoniebezpiecznych obowiązuje bezwzględny zakaz posługiwania się ogniem otwartym i palenia tytoniu. Prace powinny być wykonywane narzędziami nieiskrzącymi oraz z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Zabronione jest przebywanie osób nieupoważnionych na obiektach gospodarki gazowej.
7.4. Dopuszczenie do prac gazoniebezpiecznych
Prace gazoniebezpieczne mogą być wykonywane tylko na pisemne polecenie wykonania prac gazoniebezpiecznych, wydane przez upoważnioną przez pracodawcę osobę, lub przez pracodawcę. W poleceniu powinny znaleźć się następujące informacje: termin wykonania prac; godzina rozpoczęcia prac, godzina zakończenia; krótki opis pracy gazoniebezpiecznej z określeniem sposobu odcięcia dopływu gazu; określenie miejsca wykonywania pracy, imię i nazwisko oraz podpis pracownika nadzoru odpowiedzialnego za wykonanie pracy; imiona i nazwiska oraz podpisy osób wyznaczonych do wykonania pracy potwierdzające przyjęcie instruktażu; kolejność wykonywania prac; wykaz przeznaczonego do wykonania pracy sprzętu, materiałów i narzędzi; wykaz środków ochrony indywidualnej; nazwisko i podpis pracownika, który przeprowadził instruktaż stanowiskowy; imię i nazwisko oraz stanowisko osoby, która wydała polecenie. Polecenie powinno zawierać klauzulę „zezwalam na rozpoczęcie prac gazoniebezpiecznych”. Po zakończeniu prac osoba nadzorująca powinna złożyć meldunek do dyspozytora lub innej wyznaczonej osoby o zakończeniu prac gazoniebezpiecznych. Meldunek powinien zawierać informacje dotyczące daty i godziny zakończenia prac oraz informacje dotyczące ewentualnego zastosowanego zabezpieczenia miejsca prac. Polecenia powinny być zarejestrowane w „rejestrze poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych”. W rejestrze powinny znaleźć się następujące informacje: numer polecenia; miejsce i rodzaj wykonywanej prac; planowana data i godzina rozpoczęcia i zakończenia prac; imię i nazwisko osoby wyznaczonej do wykonania prac; podpis osoby odpowiedzialnej; faktyczna data i godzina rozpoczęcia i zakończenia prac; uwagi; podpis przyjmującego raport.
7.5. Awaryjne prace gazoniebezpieczne
Prace związane z likwidacją awarii, w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, zagrażające pożarem, zatruciem lub wybuchem, powodujące zagrożenia dla środowiska, mogących spowodować duże straty finansowe mogą być wykonane bez polecenia pisemnego, po zgłoszeniu do dyspozytora i wpisaniu zgłoszenia przez dyspozytora do książki awarii. Niezależnie od podjętych czynności o awarii należy powiadomić, w zależności od przyjętych procedur, kierownika oczyszczalni, bezpośredniego przełożonego, pracodawcę. Awaryjnymi pracami są prace związane z zabezpieczeniem wydzielania się gazów z nieszczelnych, uszkodzonych urządzeń i instalacji biogazu lub gazu ziemnego. Zgłoszone awarie nie wymagające natychmiastowego działania (brak zagrożenia) należy traktować jako planowe prace gazoniebezpieczne przeznaczone do wykonania w późniejszym zaplanowanym terminie.
7.6. Wykonywanie pracy gazoniebezpiecznej
Miejsce pracy należy wygrodzić i oznakować je odpowiednimi tablicami informacyjnymi, ostrzegawczymi i nakazowymi. Rozmieścić na terenie prac sprzęt, narzędzia i materiały oraz środki ochrony indywidualnej i sprzęt przeciwpożarowy w wyznaczonych miejscach. Sprawdzić stan techniczny ochron dróg oddechowych, jakości odzieży roboczej oraz jakości i stanu technicznego stosowanego sprzętu, w tym przeciwpożarowego. W razie uwag co do jakości i sprawności sprzętu należy uszkodzony lub niesprawny sprzęt wymienić. Podobnie należy postępować z odzieżą roboczą. Kolejno należy sprawdzić stan łączności z dyspozytornią oraz innymi wyznaczonymi pracownikami. Należy wykonać pomiary stężeń gazów trujących i wybuchowych oraz tlenu. Prace w pomieszczeniach mogą być prowadzone tylko przy ciągłym pomiarze stężeń gazów. W przypadku zagrożenia pożarem, wybuchem lub zatruciem prace należy przerwać i przystąpić do likwidacji zagrożenia, np. odciąć dopływ gazu, gdy przed rozpoczęciem pracy nie było takiej potrzeby. W razie konieczności należy stosować sprzęt ochrony dróg oddechowych. Prace należy wykonywać przy ciśnieniu bezpiecznym ustalonym każdorazowo dla konkretnego przypadku przez osobę odpowiedzialną za wykonanie pracy. Wszystkie prace powinny być wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osoby wyznaczonej w pisemnym poleceniu.
8. Prace szczególnie niebezpieczne
Zgodnie z rozdziałem 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy. Do takich prac w oczyszczalniach ścieków należą prace w zbiornikach, na wysokości, w kontakcie z substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi oraz prace gazoniebezpieczne. Prace, przy których istnieje możliwość wystąpienie szczegółowego zagrożenia powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (art. 225 k.p.), a pracodawca powinien mieć wykaz tych prac. Do takich prac w oczyszczalni ścieków należą praca w zbiornikach, w narażeniu na czynniki szkodliwe i niebezpieczne, praca na wysokości, praca w obiektach oraz przy urządzeniach i instalacjach gazoniebezpiecznych. Pracownicy zatrudnieni przy tego rodzaju pracach powinni przechodzić szkolenie okresowe z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy co dwanaście miesięcy.
9. Zachowanie się pracowników w razie zagrożenia, wypadku lub pożaru
Zgodnie z art. 2092 § 1-2, 2093 § 1-2 oraz 210 § 1-4 k.p. pracownik ma prawo, w razie zagrożenia dla zdrowia lub życia, odmówić wykonania pracy, a w przypadku, gdy samo przerwanie pracy nie usuwa zagrożenia, może oddalić się z miejsca zagrożenia. Pracownik powinien o tym poinformować swojego przełożonego. W razie wypadku przy pracy, pracownicy powinni, w zależności od skutków wypadku, wyprowadzić poszkodowanego z miejsca wypadku, umieścić go w jasnym ciepłym pomieszczeniu, zapewnić opiekę i udzielić pierwszej pomocy, wezwać lekarza, ostrzec współpracowników o zagrożeniu i przeprowadzić ewakuację, zabezpieczyć miejsce wypadku i powiadomić przełożonego. W razie pożaru należy ostrzec współpracowników o zagrożeniu, zorganizować ewakuację, powiadomić przełożonego, przystąpić do akcji gaśniczej (jeśli jest możliwość ugaszenia ognia w zarodku) oraz wezwać straż pożarną. Wzywając straż pożarną należy podać adres pożaru, rodzaj pożaru (mały, średni, duży), co się pali, czy jest to pożar wewnętrzny czy zewnętrzny, czy jest zagrożone życie ludzkie. Po przyjeździe straży pożarnej należy wskazać miejsce pożaru, rozmieszczenie głównych wyłączników prądu i gazu, miejsca poboru wody.
99831
Zgodnie z art. 207 § 1-2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy oraz obowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest zobowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy; zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy; jest też zobowiązany zapewniać rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniając zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy; w swoim działaniu powinien uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych; powinien również zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy a także wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Stosownie do art. 2071 § 1 i 2 k.p. pracodawca jest też obowiązany przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników; działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń; pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz do wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników. Zgodnie z art. 208 § 1-3 k.p. w razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą, wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu; ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników; informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywania przez nich prac. Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
2. Pracownicy
Pracownicy zatrudnieni w oczyszczalniach powinni mieć ukończone 18 lat, posiadać ważne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy w kontakcie ze ściekami, powinni być przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pracy w oczyszczalniach a także do wykonywania prac gazoniebezpiecznych. Pracownicy powinni posiadać aktualne Świadectwo Kwalifikacyjne „E” w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci gazowych wytwarzających, przetwarzających, przesyłających, magazynujących paliwa gazowe, pracownicy obsługujący butle ze sprężonym azotem powinni być przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.
3. Rodzaje prac gazoniebezpiecznych
Biogaz powstaje w procesie beztlenowej fermentacji odpadów organicznych, podczas której substancje organiczne rozkładane są przez bakterie na związki proste. Poza metanem i dwutlenkiem węgla, w skład biogazu wchodzą domieszki innych gazów, takich jak tlenek węgla, siarkowodór, wodór, azot, tlen. Biogaz ze względu na dużą zawartość metanu jest gazem niebezpiecznym.
Do prac gazoniebezpiecznych zalicza się czyszczenie części instalacji biogazu lub gazu ziemnego, połączone z jej rozszczelnianiem; prowadzenie rewizji wewnętrznej komór odpieniających; wymianę masy odsiarczającej w odsiarczalnikach; wymianę węgla aktywnego w filtrach węglowych; pobór próbek węgla aktywnego z filtrów węglowych; wymianę płynu w bezpiecznikach cieczowych; wymiana armatury; wymianę uszczelek na połączeniach; montaż i demontaż zaślepek na instalacji biogazu lub gazu ziemnego; przedmuchiwanie (zagazowanie, odpowietrzanie, opróżnianie) instalacji biogazu lub gazu ziemnego; wejście do podziemnych zbiorników zawierających osady ściekowe; wejście do studzienek kanalizacji położonych przy budynku odwadniania osadu, budynku zrzutu kondensatu i przy wydzielonej komorze fermentacyjnej; remont lub demontaż urządzeń stacji redukcyjno – pomiarowej; przegląd, próby i regulacje urządzeń stacji gazowej; wstawianie króćca do czynnej instalacji biogazu lub gazu ziemnego; usuwanie nieszczelności na biogazociągach; odcięcie odcinka instalacji biogazu lub gazu ziemnego i zaślepienie instalacji; montaż armatury lub kształtki na czynnych biogazociągach lub gazociągach gazu ziemnego; inne prace na urządzeniach i instalacjach biogazu, które mogą doprowadzić do uwolnienia się gazu i spowodowania wybuchu lub pożaru.
4. Podstawowe zagrożenia
W oczyszczalniach, podczas wykonywania prac gazoniebezpiecznych na urządzeniach i instalacjach biogazu, istnieje zagrożenie wybuchu metanu oraz pożaru, możliwość zatrucia siarkowodorem i dwutlenkiem węgla, możliwość doznania skutków niewystarczającego poziomu tlenu w pomieszczeniach zamkniętych, zapylenie podczas wymiany węgla aktywnego, zagrożenia związane z używaniem butli ze sprężonym azotem do przepłukiwania filtru biogazu, możliwość powstania urazów spowodowanych upadkiem na tym samym poziomie i na niższy poziom, powstania skaleczeń związanych z pracą urządzeń i instalacji, możliwość przeziębienia i choroby związanej z pracą na otwartej przestrzeni.
5. Niebezpieczne czynniki chemiczne
5.1. Metan
W temperaturze pokojowej jest gazem bezwonnym i bezbarwnym. W przyrodzie powstaje w wyniku beztlenowego rozkładu szczątek roślinnych. Mieszanina metanu z powietrzem w stosunku objętościowym 1:10 ma własności wybuchowe (mieszanina piorunująca). W proporcji powyżej 15% pali się płomieniowo. Bywa częstą przyczyną groźnych w skutkach eksplozji.
5.2. Dwutlenek węgla
W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny, bezwonny i niepalny gaz dobrze rozpuszczalny w wodzie i cięższy od powietrza. Występuje m.in. w zbiornikach i studzienkach kanalizacyjnych. W małych stężeniach nie jest trujący, w większych stężeniach dwutlenek węgla jest szkodliwy dla zdrowia a nawet zabójczy, a jego działanie powoduje powstawanie kwasicy oddechowej i w następstwie obrzęku mózgu. Do zatruć dwutlenkiem węgla dochodzi przede wszystkim w różnych zakładach przemysłowych, głównie kopalniach, jednak zatrucia są także możliwe w zamkniętych pomieszczeniach, gdzie wydzielany w wyniku fermentacji dwutlenek węgla zwiększa stężenie tego gazu w powietrzu wdechowym. Wejście do takich pomieszczeń bez sprawdzenia składu powietrza lub bez aparatów tlenowych zagraża zatruciem, a nawet śmiercią. Przy oddychaniu powietrzem zawierającym dwutlenek węgla w małych stężeniach (poniżej 5% w powietrzu wdechowym) zwiększa się jego ciśnienie parcjalne we krwi (hiperkapnia), co powoduje uczucie duszności, niepokój, pobudzenie ośrodka oddechowego i zwiększenie częstości oddechów. Przy zwiększaniu się jego stężenia dochodzi do bólów i zawrotów głowy, szumu w uszach, zaburzeń postrzegania, nadmiernej potliwości i przekrwienia spojówek. Przy stężeniach powyżej 10% narasta duszność i osłabienie, pojawiają się omamy i zaburzenia świadomości do śpiączki włącznie oraz drgawki. Stężenia powyżej 20% powodują śmierć w ciągu kilkunastu minut, a powyżej 30% śmierć natychmiastową. Niedotlenienie i obrzęk mózgu mogą spowodować nieodwracalne zmiany w mózgu, mimo uratowania zatrutej osoby.
5.3. Siarkowodór
Jest to bezbarwny, palny i trujący gaz o silnym, charakterystycznym zapachu zgniłych jaj. Zapach wyczuwalny jest tylko przy niewielkich stężeniach. Przy stężeniach przekraczających 300 mg/m³ zapach staje się niewyczuwalny z powodu natychmiastowego porażenia nerwu węchowego. Siarkowodór jest trujący. Jako stężenie niebezpieczne dla zdrowia przyjmuje się 6 mg/m³. Stężenie 100 mg/m³ powoduje uszkodzenie wzroku, natomiast przy stężeniu powyżej 1 g/m³ śmierć może nastąpić po zaczerpnięcia jednego oddechu. Wchłaniany jest do organizmu przez płuca i nieznacznie przez skórę. Wydalany jest częściowo w stanie niezmienionym tą samą drogą, a częściowo z moczem. Działanie toksyczne siarkowodoru polega na porażaniu oddychania komórkowego, co prowadzi do ciężkiego niedotlenienia. Siarkowodór działa toksycznie na komórki nerwowe. Objawy i mechanizm ostrego zatrucia są zbliżone do zatrucia cyjanowodorem. Przy dużych stężeniach gazu przebieg zatrucia jest gwałtowny - następuje nagłe zatrzymanie oddechu i utrata przytomności. Śmierć przez uduszenie następuje w ciągu kilku minut. Lżejsze zatrucia objawiają się drapaniem w gardle, kaszlem, podrażnieniem spojówek, mdłościami i wymiotami. Skutkiem długotrwałego narażenia na małe ilości siarkowodoru są bóle i zawroty głowy, łatwe męczenie się oraz nudności. Często występują zmiany zapalne układu oddechowego.
6. Eliminacja lub ograniczenie zagrożeń
Zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony indywidualnej (odzież do prac na otwartej przestrzeni w zmiennych warunkach atmosferycznych, sprzęt do pracy na wysokości, aparaty ucieczkowe, maski jednorazowe, kaski), odzieży i obuwia roboczego, wyznaczenie stref niebezpiecznych zagrożonych wybuchem, opracowanie i udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego oraz zapoznanie z oceną pracowników, opracowanie, udostępnienie pracownikom instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach biogazu w oczyszczalniach ścieków oraz podczas wykonywania prac gazoniebezpiecznych, zabezpieczenie prac szczególnie niebezpiecznych, zapewnienie higieny osobistej, procedur higienicznego prania i naprawy odzieży oraz higienicznego spożywania posiłków. Przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie procedur pracy na obszarach zagrożonych wybuchem, wykonywanie prac zgodnie z instrukcjami bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie zakazu palenia tytoniu i posługiwania się ogniem otwartym na terenie zagrożonym wybuchem, mycie rąk i twarzy przed każdym posiłkiem, dokładne mycie ciała po zakończeniu pracy, spożywanie posiłków tylko w wyznaczonych pomieszczeniach, stosowanie szatni przepustowych na odzież własną i roboczą, przestrzeganie zakazu prania, naprawy, konserwacji i odpylania odzieży i obuwia roboczego zabrudzonego biologicznie lub chemicznie przez pracowników.
7. Bezpieczeństwo pracy
7.1. Podstawy prawne
Przepisy dotyczące bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w oczyszczalniach ścieków zawarte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 1 października 1993 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w oczyszczalniach ścieków (Dz. U. Nr 96, poz. 438).
7.2. Oczyszczalnie
Poszczególne obiekty i urządzenia oczyszczalni ścieków powinny mieć ustalone nazwy, zgodnie z dokumentacją techniczną, uwidocznione na przymocowanych tablicach, oraz informacje o zagrożeniach. Instalacje powinny posiadać oznaczenia umożliwiające łatwe rozróżnienie przesyłanych mediów, powinny być wyposażone w urządzenia kontrolno-pomiarowe umożliwiające łatwą ocenę prawidłowości pracy. Wszystkie zasuwy i zawory powinny mieć oznaczone położenie, w którym otwierają lub zamykają przewód. W oczyszczalniach ścieków, w których są stałe stanowiska pracy, powinny znajdować się podręczne apteczki ze środkami do udzielania pierwszej pomocy wraz z instrukcją ich stosowania oraz wykazem pracowników przeszkolonych do udzielania pierwszej pomocy. Teren oczyszczalni ścieków powinien być ogrodzony i niedostępny dla osób postronnych oraz oświetlony. Oczyszczalnie ścieków powinny być wyposażone w łączność telefoniczną lub bezprzewodową. Wszystkie instalacje służące do zapobiegania lub usuwania awarii powinny być wyposażone w sygnalizację zdolną do przekazywania informacji na odległość. Procesy technologiczne niebezpieczne i szkodliwe dla zdrowia lub życia pracowników powinny być w miarę technicznych możliwości mechanizowane, automatyzowane i hermetyzowane, a kontrola tych procesów powinna być prowadzona bez bezpośredniego udziału człowieka, przy zastosowaniu zdalnego sterowania i kontroli. Na całym terenie należy utrzymywać i pielęgnować zieleń. Konserwacje bieżące i okresowe obiektów, urządzeń i instalacji powinny być prowadzane zgodnie z wytycznymi zawartymi w instrukcjach eksploatacyjnych lub w dokumentacji techniczno-ruchowej. Przejęcie obiektu do eksploatacji po pracach remontowo-budowlanych może nastąpić po całkowitym ich zakończeniu i odebraniu przez komisję powołaną przez użytkownika. Odbiór obiektu lub urządzenia powinien być poprzedzony rozruchem. Powierzchnie podłóg, schodów i pomostów roboczych nie mogą być śliskie i nasiąkliwe, podłogi, schody, pomosty oraz ściany powinny być łatwo zmywalne.
Otwarte obiekty technologiczne o głębokości większej od 0,5 m, jak zbiorniki, kanały lub osadniki, powinny posiadać ściany wyniesione nad teren co najmniej do wysokości 0,3 m. W przypadku, gdy wysokość ścian jest mniejsza niż 1,1 m, należy je uzupełnić do tej wysokości barierą lub inną osłoną. Bariery i osłony ze względów eksploatacyjnych mogą być rozbieralne. Pomosty nad kanałami i otwartymi zbiornikami, jeśli służą za przejścia lub są stanowiskiem obsługi, powinny być ogrodzone barierami o wysokości co najmniej 1,1 m oraz wyposażone w krawężniki o wysokości 0,15 m i oświetlone. Przestrzeń pomiędzy krawężnikiem a barierką powinna być wypełniona poręczami pośrednimi. Obiekty oczyszczalni powinny być wyposażone w sprzęt ratunkowy i gaśniczy, dostosowany do występującego zagrożenia wypadkowego i pożarowego. Każda oczyszczalnia ścieków powinna być wyposażona w instrukcję eksploatacji wraz ze schematem technologicznym; instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy; instrukcje stanowiskowe obsługi maszyn, urządzeń oraz instalacji; instrukcję przeciwpożarową, instrukcję stosowania, przechowywania i eksploatacji sprzętu ochrony dróg oddechowych, instrukcję udzielania pierwszej pomocy. W pomieszczeniach i na terenie oczyszczalni powinny znajdować się tablice ostrzegające przed niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia; odpowiedni sprzęt ratunkowy oraz przyrządy kontrolno-pomiarowe i sygnalizacyjne, służące do ostrzegania przed substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla życia i zdrowia.
7.3. Prace w obiektach i instalacjach gospodarki gazowej
Wszystkie prace w obiektach, urządzeniach i instalacjach gazowych w oczyszczalni ścieków powinny być traktowane jako prace gazoniebezpieczne podlegające specjalnym procedurom. Prace te powinny być wykonywane na polecenie na piśmie. Pracownicy prowadzący nadzór, konserwację lub remonty urządzeń gazowych powinni być przeszkoleni ze znajomości technicznej instalacji, instrukcji stanowiskowych bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy a także poinformowani o zagrożeniach przy wykonywaniu prac gazoniebezpiecznych. Wszystkie prace na czynnych gazociągach i instalacjach gazowych oraz prace remontowe urządzeń gazowych mogą być prowadzone w zespołach co najmniej dwuosobowych i pod bezpośrednim nadzorem osoby do tego wyznaczonej w pisemnym poleceniu. Obsługa powinna być wyposażona w przenośne urządzenia do monitorowania stężeń gazów (metan, siarkowodór, dwutlenek węgla i tlen) oraz w sprzęt ochrony dróg oddechowych a także w aparaty ucieczkowe. Prace powinny być wykonywane zgodnie z instrukcjami eksploatacji urządzeń i instalacji, obsługi oraz dokumentacjami technicznymi. Każdorazowo, zamiar wejścia do wydzielonych komór fermentacyjnych (pomosty, pompownia, wymiennikownia osadu), budynku kondensatu, węzła rozdzielczo – pomiarowego gazu, budynku generatorów gazowych, powinien być zgłoszony do dyspozytora i odnotowany przez dyspozytora. Wszystkie prace wymagające zmian nastaw parametrów, stanów zasuw, wyłączeń lub załączeń urządzeń wymagają zgłoszenia do dyspozytora przed ich rozpoczęciem. Na miejscu pracy powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy. Podczas prac gazoniebezpiecznych obowiązuje bezwzględny zakaz posługiwania się ogniem otwartym i palenia tytoniu. Prace powinny być wykonywane narzędziami nieiskrzącymi oraz z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Zabronione jest przebywanie osób nieupoważnionych na obiektach gospodarki gazowej.
7.4. Dopuszczenie do prac gazoniebezpiecznych
Prace gazoniebezpieczne mogą być wykonywane tylko na pisemne polecenie wykonania prac gazoniebezpiecznych, wydane przez upoważnioną przez pracodawcę osobę, lub przez pracodawcę. W poleceniu powinny znaleźć się następujące informacje: termin wykonania prac; godzina rozpoczęcia prac, godzina zakończenia; krótki opis pracy gazoniebezpiecznej z określeniem sposobu odcięcia dopływu gazu; określenie miejsca wykonywania pracy, imię i nazwisko oraz podpis pracownika nadzoru odpowiedzialnego za wykonanie pracy; imiona i nazwiska oraz podpisy osób wyznaczonych do wykonania pracy potwierdzające przyjęcie instruktażu; kolejność wykonywania prac; wykaz przeznaczonego do wykonania pracy sprzętu, materiałów i narzędzi; wykaz środków ochrony indywidualnej; nazwisko i podpis pracownika, który przeprowadził instruktaż stanowiskowy; imię i nazwisko oraz stanowisko osoby, która wydała polecenie. Polecenie powinno zawierać klauzulę „zezwalam na rozpoczęcie prac gazoniebezpiecznych”. Po zakończeniu prac osoba nadzorująca powinna złożyć meldunek do dyspozytora lub innej wyznaczonej osoby o zakończeniu prac gazoniebezpiecznych. Meldunek powinien zawierać informacje dotyczące daty i godziny zakończenia prac oraz informacje dotyczące ewentualnego zastosowanego zabezpieczenia miejsca prac. Polecenia powinny być zarejestrowane w „rejestrze poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych”. W rejestrze powinny znaleźć się następujące informacje: numer polecenia; miejsce i rodzaj wykonywanej prac; planowana data i godzina rozpoczęcia i zakończenia prac; imię i nazwisko osoby wyznaczonej do wykonania prac; podpis osoby odpowiedzialnej; faktyczna data i godzina rozpoczęcia i zakończenia prac; uwagi; podpis przyjmującego raport.
7.5. Awaryjne prace gazoniebezpieczne
Prace związane z likwidacją awarii, w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, zagrażające pożarem, zatruciem lub wybuchem, powodujące zagrożenia dla środowiska, mogących spowodować duże straty finansowe mogą być wykonane bez polecenia pisemnego, po zgłoszeniu do dyspozytora i wpisaniu zgłoszenia przez dyspozytora do książki awarii. Niezależnie od podjętych czynności o awarii należy powiadomić, w zależności od przyjętych procedur, kierownika oczyszczalni, bezpośredniego przełożonego, pracodawcę. Awaryjnymi pracami są prace związane z zabezpieczeniem wydzielania się gazów z nieszczelnych, uszkodzonych urządzeń i instalacji biogazu lub gazu ziemnego. Zgłoszone awarie nie wymagające natychmiastowego działania (brak zagrożenia) należy traktować jako planowe prace gazoniebezpieczne przeznaczone do wykonania w późniejszym zaplanowanym terminie.
7.6. Wykonywanie pracy gazoniebezpiecznej
Miejsce pracy należy wygrodzić i oznakować je odpowiednimi tablicami informacyjnymi, ostrzegawczymi i nakazowymi. Rozmieścić na terenie prac sprzęt, narzędzia i materiały oraz środki ochrony indywidualnej i sprzęt przeciwpożarowy w wyznaczonych miejscach. Sprawdzić stan techniczny ochron dróg oddechowych, jakości odzieży roboczej oraz jakości i stanu technicznego stosowanego sprzętu, w tym przeciwpożarowego. W razie uwag co do jakości i sprawności sprzętu należy uszkodzony lub niesprawny sprzęt wymienić. Podobnie należy postępować z odzieżą roboczą. Kolejno należy sprawdzić stan łączności z dyspozytornią oraz innymi wyznaczonymi pracownikami. Należy wykonać pomiary stężeń gazów trujących i wybuchowych oraz tlenu. Prace w pomieszczeniach mogą być prowadzone tylko przy ciągłym pomiarze stężeń gazów. W przypadku zagrożenia pożarem, wybuchem lub zatruciem prace należy przerwać i przystąpić do likwidacji zagrożenia, np. odciąć dopływ gazu, gdy przed rozpoczęciem pracy nie było takiej potrzeby. W razie konieczności należy stosować sprzęt ochrony dróg oddechowych. Prace należy wykonywać przy ciśnieniu bezpiecznym ustalonym każdorazowo dla konkretnego przypadku przez osobę odpowiedzialną za wykonanie pracy. Wszystkie prace powinny być wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osoby wyznaczonej w pisemnym poleceniu.
8. Prace szczególnie niebezpieczne
Zgodnie z rozdziałem 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy. Do takich prac w oczyszczalniach ścieków należą prace w zbiornikach, na wysokości, w kontakcie z substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi oraz prace gazoniebezpieczne. Prace, przy których istnieje możliwość wystąpienie szczegółowego zagrożenia powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (art. 225 k.p.), a pracodawca powinien mieć wykaz tych prac. Do takich prac w oczyszczalni ścieków należą praca w zbiornikach, w narażeniu na czynniki szkodliwe i niebezpieczne, praca na wysokości, praca w obiektach oraz przy urządzeniach i instalacjach gazoniebezpiecznych. Pracownicy zatrudnieni przy tego rodzaju pracach powinni przechodzić szkolenie okresowe z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy co dwanaście miesięcy.
9. Zachowanie się pracowników w razie zagrożenia, wypadku lub pożaru
Zgodnie z art. 2092 § 1-2, 2093 § 1-2 oraz 210 § 1-4 k.p. pracownik ma prawo, w razie zagrożenia dla zdrowia lub życia, odmówić wykonania pracy, a w przypadku, gdy samo przerwanie pracy nie usuwa zagrożenia, może oddalić się z miejsca zagrożenia. Pracownik powinien o tym poinformować swojego przełożonego. W razie wypadku przy pracy, pracownicy powinni, w zależności od skutków wypadku, wyprowadzić poszkodowanego z miejsca wypadku, umieścić go w jasnym ciepłym pomieszczeniu, zapewnić opiekę i udzielić pierwszej pomocy, wezwać lekarza, ostrzec współpracowników o zagrożeniu i przeprowadzić ewakuację, zabezpieczyć miejsce wypadku i powiadomić przełożonego. W razie pożaru należy ostrzec współpracowników o zagrożeniu, zorganizować ewakuację, powiadomić przełożonego, przystąpić do akcji gaśniczej (jeśli jest możliwość ugaszenia ognia w zarodku) oraz wezwać straż pożarną. Wzywając straż pożarną należy podać adres pożaru, rodzaj pożaru (mały, średni, duży), co się pali, czy jest to pożar wewnętrzny czy zewnętrzny, czy jest zagrożone życie ludzkie. Po przyjeździe straży pożarnej należy wskazać miejsce pożaru, rozmieszczenie głównych wyłączników prądu i gazu, miejsca poboru wody.
99831