Jednym z najlepszych wskaźników odporności na stres jest temperament. Pojęcie temperamentu odnosi się do podstawowych, względnie stałych cech osobowości, zdeterminowanych biologicznie. Temperament manifestuje się w intensywności zachowania i jego przebiegu w czasie. Odnosi się więc nie do tego, co i dlaczego człowiek robi, ale do sposobu, w jaki to robi.
Zakłada się, że funkcja mechanizmów odpowiedzialnych za intensywność naszych reakcji polega na określaniu wielkości pobudzenia powstającego pod wpływem stymulacji, stopnia rozbieżności tego pobudzenia od optimum i w konsekwencji – wielkości wzbudzanej motywacji do przywrócenia stanu optymalnego. Mówiąc prościej, otoczenie zewnętrzne dostarcza człowiekowi określonej dawki stymulacji (są to np. presja czasu, zadanie nowe, trudne, wykraczające poza kompetencje pracownika i będące dla niego wyzwaniem) wywołującej w organizmie pewien stan pobudzenia, umożliwiający sprawne działanie wówczas, jeżeli jest optymalny, ale wywołujący dysfunkcje (np. pomyłki, nieadekwatne reakcje lub brak wymaganych działań) wówczas, gdy jest zbyt duży lub zbyt mały. Sytuacje niosące ze sobą dużą dawkę stymulacji dla człowieka wiążą się z sytuacją nową, złożoną, trudną, wywołującą lęk, cechującą się presją społeczną i odpowiedzialnością. Właśnie charakterystyki temperamentalne, określając indywidualne zapotrzebowanie na stymulację i jej efektywną regulację, odpowiadają za odporność człowieka na stres. Efektywność regulacji stymulacji dotyczy stopnia dopasowania ilości i siły napływających bodźców do indywidualnych możliwości ich przetwarzania. Efektywna regulacja stymulacji jest nagradzająca dla jednostki: wzbudza emocje pozytywne i sprzyja dużej sprawności działania. Dlatego utrzymanie poziomu stymulacji w granicach indywidualnego optimum jest standardem, do utrzymania którego jednostka dąży. Z kolei długotrwała nieefektywna regulacja stymulacji prowadzi do zmian na poziomie mechanizmów fizjologicznych temperamentu, a w konsekwencji do zachowań patologicznych, różnorakich zaburzeń zachowania, chorób psychosomatycznych, będących wskaźnikiem niemożności poradzenia sobie ze stresem.
Więcej na ten temat w Serwisie BHP.
Ocena podatności na stres
Charakterystyki temperamentalne odpowiadają za odporność człowieka na stres. Jedną z najpopularniejszych teorii dotyczących temperamentu jest Regulacyjna Teoria Temperamentu Jana Strelaua, a jedno z najlepszych narzędzi do pomiaru temperamentu to Formalna Charakterystyka Zachowania - Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT) tegoż. Temperament opisano tam za pomocą sześciu cech: reaktywności emocjonalnej, wytrzymałości, wrażliwości sensorycznej, aktywności, żwawości, perseweratywności. Według Strelaua, duża odporność na stres zależy głównie od wytrzymałości, reaktywności emocjonalnej i aktywności. Wiedza na temat struktury temperamentu kandydata przydaje się zwłaszcza podczas rekrutacji na stanowisko silnie stresogenne. Teoria Strelaua wyróżnia trzy wzorce zachowań: A, B i C. W dalszej części zostały one dokładnie scharakteryzowane.