Coraz więcej osób wykonuje pracę nie na podstawie umowy o pracę, lecz zawierając umowę cywilnoprawną, czyli np. umowę zlecenia albo o dzieło lub wykonując powierzoną pracę w ramach własnej działalności gospodarczej. Na innej podstawie niż umowa o pracę odbywają także praktyki studenci i uczniowie szkół zawodowych. Ustawodawca pamiętał o tych kategoriach podwładnych i w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. nałożył na pracodawcę obowiązki względem nich.

Zgodnie z art. 304 k.p. pracodawca, a także przedsiębiorca niebędący pracodawcą, mają obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym na jego rzecz pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej w zakładzie lub w innym wyznaczonym miejscu. Taki sam obowiązek ma pracodawca wobec studentów i uczniów odbywających u niego praktyki zawodowe oraz osób wykonujących pracę w ramach własnej działalności gospodarczej. W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby niebiorące udziału w procesie pracy, pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia im ochrony życia i zdrowia.

Ponieważ mogą nasuwać się wątpliwości, czy na pracodawcy zatrudniającym osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej spoczywają wszystkie obowiązki w zakresie bhp, wyjaśnijmy, że w odniesieniu do tych osób ustawodawca nałożył na pracodawcę wszystkie obowiązki ujęte w art. 207 § 2 k.p. Tym samym pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie „pracowników cywilno-prawnych” przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Ponadto jest on obowiązany przekazywać wszystkim tym osobom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu, o działaniach ochronnych i zapobiegawczych, podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia tych zagrożeń, informacje o pracownikach wyznaczonych w zakładzie do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

W prawie pracy obowiązuje zasada, że to, co jest obowiązkiem pracodawcy stanowi prawo pracownika - i na odwrót. Zrównanie uprawnień oznacza, że np. w przypadku powierzenia elektrykowi (niebędącemu pracownikiem) wykonywania prac na terenie zakładu pracy, pracodawca powinien m.in. upewnić się, czy podwładny posiada do wykonania tych prac wymagane kwalifikacje i uprawnienia oraz, czy pozwala mu na to stan zdrowia.

Przywołana zasada wzajemności praw i obowiązków oznacza, że pracodawca ma prawo od osób wykonujących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę egzekwować przestrzeganie i znajomość przepisów i zasad bhp, w szczególności wymagać uczestnictwa w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wymagać wykonywania pracy w sposób zgodny ze standardami bhp i stosowania się do wydawanych poleceń i wskazówek przełożonych, dbałości o należyty stan udostępnionych do użytku maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy. Osoby te powinny współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp, a także niezwłocznie zawiadomić pracodawcę lub osobę wyznaczoną do nadzoru o zauważonym wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie.

Określone w art. 207 § 2 k.p. obowiązki pracodawcy mają raczej charakter techniczno-organizacyjny i wiążą się z zapewnieniem w zakładzie takich warunków pracy, w jakich jej wykonywanie nie będzie zagrażało życiu lub zdrowiu pracujących. Dlatego też pracodawca, występujący w roli zleceniodawcy nie ma bezwzględnego obowiązku kierowania osób niebędących pracownikami na badania lekarskie czy szkolenia bhp. Jeżeli jednak uzna, że jest to konieczne, np. ze względu na rodzaj wykonywanej pracy i długość trwania umowy, może to uczynić, te zaś osoby będą miały obowiązek wykonania tego polecenia.

Edward Kołodziejczyk