W szczególności pracodawca, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności zakładu, jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. Oczywiście pracodawca nie wykonuje tych badań, lecz ich przeprowadzenie zleca uprawnionemu laboratorium. Przed zleceniem badan i pomiarów powinien przeprowadzić w zakładzie rozeznanie procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy, a także określić organizację i sposobu wykonywania pracy, co ułatwi rzetelne przeprowadzenie pomiarów oraz ich ocenę.
Badania i pomiary przeprowadzają laboratoria akredytowane, czyli upoważnione na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.). Bieżące wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wpisuje się do “Karty badań i pomiarów” (wzór w załączniku nr 2 do r.b.p.c.s.). Ponadto pracodawca ma obowiązek wpisywać wyniki badań i pomiarów do “Rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy” (wzór w załączniku nr 1 do r.b.p.c.s.). O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników, a aktualne wyniki tych badań lub pomiarów umieścić na stanowisku pracy, którego dotyczą.
Wyniki wykonanych przez uprawnione laboratorium badań i pomiarów pracodawca ma obowiązek przechowywać przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. Ponieważ obowiązek przechowywania rejestrów i kart wynosi 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, dlatego w przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca ma obowiązek niezwłocznie przekazać rejestr oraz karty właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu.
Badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy można nie przeprowadzać, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły jednej dziesiątej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.) – dalej r.n.d.s., a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) to wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 98 z późn. zm.), przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary przeprowadza się co najmniej raz na trzy miesiące - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w r.n.d.s. lub co najmniej raz na sześć miesięcy - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w r.n.d.s. Natomiast badanie należy przeprowadzić w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.
W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szkodliwego dla zdrowia, innego niż wyżej określony, badania i pomiary przeprowadza się co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia; co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia; w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.
W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, należy przeprowadzać pomiary ciągłe stężenia tego czynnika, przy czym najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) oznacza wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.