Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r., P 23/07 orzekł, iż przepisy art. 237 § 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. w zakresie, w jakim nie określają wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. Nr 132, poz. 1115) są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Ponadto Trybunał ustalił, że zarówno art. 237 § 1 pkt 2 i 3 k.p. jak i ww. rozporządzenie tracą moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponieważ wyrok został opublikowany w Dz. U. z dnia 2 lipca 2008 r. utrata mocy dotychczasowych przepisów następowała z dniem 2 lipca 2009 r. Rada Ministrów “sprężyła się” w ostatniej chwili i dnia 30 czerwca 2009 r. wydała nowe rozporządzenie w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869) – dalej r.ch.z., opublikowane w Dz. U. z dnia 2 lipca 2009 r. i wchodzące w życie z dniem 3 lipca 2009 r. Nieco wcześniej odpowiednie zmiany zostały wprowadzone w k.p., m.in. w art. 2351 k.p., znalazła się nowa, następująca definicja choroby zawodowej – „za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.
Przepisy r.ch.z. określają wykaz chorób zawodowych, okres w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym, sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych. W załączniku do r.ch.z. RM ustaliła wykaz 26 zasadniczych chorób zawodowych obejmujących ponad 70 ich odmian lub objawów. Na pierwszym miejscu znajduje się zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne. Nowe rozporządzenie nie podaje o jakie substancje chodzi, podczas gdy stare wymieniało 57 substancji mogących wywołać chorobę zawodową (inna rzecz, że ostatnia pozycja określona jako inne substancje chemiczne – nie zamykała listy).

Dotychczas obowiązujące rozporządzenie określało, że podejrzenie choroby zawodowej u pracownika mógł zgłosić pracodawca, lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarii, a także sam pracownik który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę. Tymczasem w r.ch.z. nie ma na ten temat ani słowa, brakuje nawet wyraźnego odesłania do k.p., do którego ta informacja została przeniesiona - art. 235 k.p. wymienia te same osoby mogące zgłosić podejrzenie choroby zawodowej u pracownika.
Podejrzenie choroby zawodowej należy zgłosić właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie. Zgłoszenia należy dokonać niezwłocznie na formularzu określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. Nr 132, poz. 1121), a w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu, lub podejrzenia że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika – trzeba dodatkowo zgłosić telefonicznie.

Powiatowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie - w szczególności ma obowiązek skierować pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej, albo o braku podstaw do jej rozpoznania, do jednostki orzeczniczej, którymi są:
1)poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2)kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych);
3)poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych;
4)jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
Lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej, albo o braku podstaw do jej rozpoznania, na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy której uwzględnia się wpływ sposobu wykonywania pracy, czynników chemicznych i fizycznych oraz biologicznych i rakotwórczych, czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - jeżeli występowały one w środowisku pracy, narzędziach, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza:
1)w związku z podejrzeniem choroby zawodowej - lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie;
2)w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej - lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej,
3)w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej - właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny.
Orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia - również jednostce orzeczniczej I stopnia.
Pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie. W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego powiatowego inspektora sanitarnego.
Powiatowy inspektor sanitarny albo wojewódzki inspektor sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi.

Edward Kołodziejczyk