Likwidacja ZFŚS

Komentarz jest prezentacją podstaw prawnych, zasad i trybu likwidacji zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W tekście wskazano możliwe skutki, jakie niesie ze sobą likwidacja funduszu. Komentarz uzupełniono licznymi przykładami. 1. Działalność socjalna Co do zasady zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzy się na podstawie ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z pźn. zm.) dalej u.z.f.ś.s., będącej podstawowym aktem prawnym w omawianym zakresie. W niektrych jednak przypadkach ZFŚS może być tworzony na innej podstawie rozporządzenia właściwego ministra wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w u.z.f.ś.s.

Zgodnie z art 1 u.z.f.ś.s. określa ona zasady tworzenia przez pracodawców ZFŚS i zasady gospodarowania środkami tego funduszu, przeznaczonego na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z ZFŚS oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych.

Ustawową definicję działalności socjalnej znaleźć można w art 2 ust. 1 u.z.f.ś.s. Zgodnie z tym przepisem działalność socjalna oznacza na użytek u.z.f.ś.s. usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej, rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Powyższa definicja ustawowa powoduje, iż działalność socjalna nie dotyczy więc prowadzenia przyzakładowego żywienia zbiorowego (zakładowych stołówek, restauracji, barów itp.) czy przeprowadzania badań lekarskich pracowników, dokonywania zabiegów medycznych, w tym profilaktycznych szczepień ochronnych (w uzasadnionych przypadkach, np. w razie konieczności wykonania kosztownego zabiegu za granicą – dopuszczalne wydaje się pokrycie kosztów usług medycznych z ZFŚS).

Obecnie nie ma przeszkód, aby dofinansować wypoczynek zagraniczny – przepis art. 2 pkt 1 u.z.f.ś.s. utracił moc z dniem 18 kwietnia 2007 r. na skutek wyroku TK z dnia 28 marca 2007 r., sygn. akt K 40/04 (Dz. U. Nr 69, poz. 467 z późn. zm.) w zakresie, w jakim przepisy te uniemożliwiają pracownikom skorzystanie z usług świadczonych przez pracodawcę na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej, jeśli są one świadczone poza terenem kraju.

2. Podmioty zobowiązane
Według regulacji obowiązującej od dnia 1 stycznia 2004 r. fundusz tworzą pracodawcy, zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Obowiązuje wyraźna granica – jeżeli pracodawca zatrudnia 20 i więcej pracowników w przeliczeniu na pełne etaty ma obowiązek tworzyć ZFŚS (może od obowiązku tego się uwolnić, o czym niżej), a jeżeli nie spełnia tego warunku – może go utworzyć dobrowolnie na zasadach określonych w u.z.f.ś.s., albo wypłacać świadczenie urlopowe.
Przykład
Pracodawca zatrudniał na dzień 1 stycznia danego roku 23 pracowników, ale część z nich była zatrudniona na ułamkowe części etatu, wobec czego po przeliczeniu na pełne etaty stan zatrudnienia wynosił 18 osób. Powoduje to, że nie ma on obowiązku ani tworzenia ZFŚS, ani wypłaty świadczeń urlopowych. Ma jednak prawo albo utworzyć ZFŚS, albo wypłacić świadczenia urlopowe, albo ani nie tworzyć funduszu, ani nie wypłacać świadczeń.
Oddzielną grupę stanowią pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art 20, art. 21 i art. 24-27 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.).

W zakresie działalności socjalnej pracodawcy mogą łączyć swe siły. Na mocy art. 9 u.z.f.ś.s. mogą bowiem oni prowadzić wspólną działalność socjalną na warunkach określonych w zawartej między sobą umowie. Umowa ta powinna określać w szczególności przedmiot wspólnej działalności, zasady jej prowadzenia, sposób rozliczeń oraz tryb wypowiedzenia i rozwiązania umowy. Umowa może także określać warunki odstąpienia od jej stosowania oraz odpowiedzialność stron z tego tytułu.

3. Podmioty bez ZFŚS
Podmioty, które nie mają utworzonego ZFŚS można podzielić na dwie grupy. Po pierwsze mogą to być podmioty, które takiego obowiązku nie mają, czyli podmioty zatrudniające poniżej 20-u pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.
Do drugiej grupy należy zaliczyć te podmioty, które formalnie rzecz biorąc mają obowiązek tworzyć ZFŚS, ale od obowiązku tego uwolnią się, podejmując stosowne uchwały. Warto przy tym zaznaczyć, iż od obowiązku tworzenia ZFŚS nie mogą uwolnić się jednostki sektora publicznego – wynika to z zapisów art. 3 ust. 2 u.z.f.ś.s. Zgodnie z nimi u pracodawców zatrudniających według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, układ zbiorowy pracy może dowolnie kształtować wysokość odpisu na ZFŚS; może również postanawiać, że nie będzie on tworzony. U pracodawców, których pracownicy nie są objęci układem zbiorowym pracy, postanowienia w tych sprawach może zawierać regulamin wynagradzania. Jeżeli natomiast u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – postanowienia regulaminu wynagradzania w sprawie wysokości odpisu na omawiany fundusz lub nietworzenia go wymagają uzgodnienia z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów...