Korzystanie z ulgi rodzinnej a utrata prawa do świadczeń rodzinnych

Sporo kontrowersji i wątpliwości wywołuje w praktyce kwestia utraty prawa do korzystania ze świadczeń rodzinnych w razie skorzystania z prawa do ulgi rodzinnej. W obliczu utraty świadczenia rodzinnego pobieranego przez cały rok wiele osb zrezygnowało w tym roku z możliwości odliczenia ulgi od podatku, bądź masowo składało korekty rocznych zeznań podatkowych, wycofując się z wcześniejszych oświadczeń.

Ulga rodzinna, zwłaszcza w podwyższonej niedawno kwocie, miała stanowić formę realnego wsparcia dla rodzin o niskich dochodach. Pomniejszenie należnego podatku o kwotę ulgi powoduje jednak zwiększenie dochodu netto w rodzinie i w wielu przypadkach jest przyczyną przekroczenia progów, które warunkują przyznanie świadczeń rodzinnych: dodatków mieszkaniowych, stypendiów socjalnych, zaliczek alimentacyjnych oraz pomocy finansowej i rzeczowej przyznawanej na podstawie przepisów o pomocy społecznej. W obliczu utraty świadczenia pobieranego przez cały rok wiele osób zrezygnowało z możliwości odliczenia ulgi od podatku, bądź masowo składało korekty do zeznań podatkowych, wycofując się z wcześniejszych oświadczeń.

Kwestia korzystania z ulgi rodzinnej i jednoczesnego korzystania ze świadczeń rodzinnych wywołuje w praktyce wiele wątpliwości. Pomocne w ich wyjaśnieniu może być stanowisko, jakie zajęło w tej kwestii Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 3292). Resort pracy wskazał, że zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych dochodem, na podstawie którego ustala się prawo do świadczeń rodzinnych (z wyjątkiem prawa do zasiłku pielęgnacyjnego oraz prawa do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, które nie zależą od dochodów rodziny), są m.in. przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy, składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. W związku z tym podstawą do ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych uzależnionych od kryterium dochodowego jest tzw. dochód netto, czyli dochód pomniejszony o wszystkie wymienione wyżej składowe.

W sytuacji skorzystania przez podatnika z przysługującej mu ulgi prorodzinnej odliczanej od podatku podatkiem należnym jest wartość podatku pomniejszona o kwotę przysługującej ulgi (1145,08 zł na każde dziecko). Zmniejszenie wartości należnego podatku o kwotę odpisanej ulgi, a więc zmniejszenie faktycznego obciążenia podatkowego, powoduje wzrost dochodu netto, od którego zależy uprawnienie do świadczeń rodzinnych. Jeśli dochód netto w przeliczeniu na osobę przekroczy określone ustawowo kryterium dochodowe, wnioskodawca nie nabędzie prawa do świadczeń rodzinnych. Po raz pierwszy sytuacja braku prawa do świadczeń rodzinnych z powodu skorzystania z ulgi prorodzinnej będzie mogła wystąpić w przypadku osób ubiegających się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy, rozpoczynający się 1 września 2008 r. Im dochód na osobę w rodzinie jest niższy, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo nieuzyskania prawa do świadczeń rodzinnych, także po wykorzystaniu przysługującej podatkowej ulgi rodzinnej. Z danych gromadzonych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wynika, że prawie połowa (43%) rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych uzyskuje dochody nieprzekraczające połowy kwoty ustawowego kryterium dochodowego. W przypadku tych rodzin skorzystanie z ulgi z tytułu wychowywania dziecka nie stworzy zagrożenia utraty prawa do świadczeń rodzinnych – podkreślił resort pracy. Kwestia utraty prawa do świadczeń rodzinnych może dotyczyć rodzin, które w 2007 r. osiągnęły wyższe dochody.

Resort pracy dodał, że ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 109, poz. 747) zwiększono kwotę dopuszczalnego przekroczenia kryterium dochodowego uprawniającego do nabycia prawa do świadczeń rodzinnych. Od 6 lipca 2007 r. o świadczenia rodzinne można się ubiegać także w sytuacji, gdy dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie przekracza ustawowe kryterium o kwotę nie wyższą niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego, tj. 48 zł, pod warunkiem, że przysługiwał on w poprzednim okresie zasiłkowym.

Zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, z późn. zm.) za dochód do celów pomocy społecznej uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:
1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;
2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;
3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Do dochodu ustalonego w myśl wskazanego wyżej przepisu nie wlicza się jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego, wartości świadczeń w naturze, świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych oraz zapomogi pieniężnej, o której mowa w przepisach o zapomodze pieniężnej dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenie przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny w 2007 r.

Zwrot podatku dochodowego od osób fizycznych, niezależnie z jakiego tytułu nastąpił (tzn. wykazana w zeznaniu podatkowym nadpłata podatku za ubiegły rok), w związku z tym, że nie mieści się w we wskazanym wyżej katalogu, należy wliczać do dochodu osoby/rodziny do celów pomocy społecznej. Dochód w postaci zwrotu podatku za dany rok powinien być włączony do dochodu osoby w miesiącu, w którym go wypłacono lub - jeżeli przekracza kwotę określoną przez art. 8 ust. 11 ustawy - powinien być rozliczony w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, poczynając od miesiąca, w którym dochód został wypłacony. W przypadku świadczeniobiorców pomocy społecznej, z uwagi na niewielkie dochody, jakie osiągają (w dużej mierze są to zresztą dochody nieopodatkowane), jeżeli osoby skorzystają z tzw. ulgi prorodzinnej, to kwoty zwrotu nadpłaconego podatku będą również niewielkie (zazwyczaj dużo niższe niż możliwa do zwrotu kwota 1145,08 zł). Ponadto te niewielkie kwoty zwrotu nadpłaconego podatku w zdecydowanej większości przypadków nie spowodują przekroczenia kryterium dochodowego uprawniającego do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej – podsumował resort pracy.