Zmniejszenie uciążliwości pracy, dotyczy zwłaszcza pracy monotonnej, pracy w ustalonym z góry tempie oraz pracy, podczas której występują czynniki szkodliwe lub uciążliwe dla pracowników. Monotonia może być powodem znacznej uciążliwości psychicznej, jest bowiem źródłem niedociążenia emocjonalnego, spowodowanego brakiem lub jednostajnością bodźców i powtarzalnością działań, a w konsekwencji niezmiennością sytuacji. Podobne skutki wywołuje bezczynność połączona z pewnym napięciem, jak praca polegająca np. na obserwacji wskaźników na ekranie monitora lub pulpitu sterowniczego albo wielogodzinne prowadzenia pojazdu na autostradzie, na której z założenia nie powinno być niespodziewanych sytuacji. Monotonia powodowana brakiem dostatecznych bodźców wzrokowych lub słuchowych jest nazywany monotonią sensoryczną. Jego objawami jest widoczne spowolnienie krążenia, częstotliwości oddechu, a w następstwie pojawianie się senności, spadek aktywności ruchowej i czujności, czego skutkiem może być wzrost liczby popełnianych błędów, aż do spowodowania wypadku lub katastrofy drogowej włącznie. Podobnym źródłem monotonii w pracy są długotrwałe, jednostajne, powtarzalne czynności np. przy wielkoseryjnych pracach montażowych, przy obsłudze taśmy produkcyjnej, rutynowym wprowadzaniu takich samych danych do komputera itp.

Zapobieganie monotonii

Pracodawca w ramach organizacji pracy powinien wprowadzić rozwiązania zapobiegające monotonii, np. przez wprowadzenie zmian pracowników lub przerw na stanowiskach pracy monotonnej, urozmaicenie samej pracy np. przez wprowadzanie czynności odmiennych (niekoniecznie niezbędnych w procesie pracy), wymagających od pracownika aktywności o innym charakterze, ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej, wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej, lecz żywej muzyki.
Wymagania unijne kładą szczególny nacisk na działania zmniejszające uciążliwości i szkodliwości pracy nocnej i zmianowej. Realizacja obowiązku organizowania pracy w sposób zapewniający zmniejszenie jej uciążliwości, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie może polegać w szczególności na skracaniu czasu pracy pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia albo na ustanowieniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.
Na Wydziale Zdrowia Uniwersytetu Jagiellońskiego zostało utworzone Centrum Badawczo-Edukacyjne w zakresie pracy zmianowej i ochrony zdrowia, które podejmuje badania naukowe m.in. we współpracy z zakładami przemysłowymi pracującymi w systemie zmianowym. Pierwszym efektem było opracowanie - w uzgodnieniu z Zakładem Ergonomii CIOP, Zakładem Fizjologii Pracy i Ergonomii IMP w Łodzi oraz Zakładu Ergonomii Collegium Medicum UJ - jednolitego stanowiska w sprawie skracania czasu pracy pracowników ruchu ciągłego.
Jak wynika z badań, praca nocna i zmianowa jest niezgodna z naturalną aktywnością dobową człowieka, w szczególności rytmem aktywności jego organizmu obejmującym czas snu i czas czuwania. W przypadku pracy zmianowej dochodzi do tego ciągła zmiana pory pracy - najczęściej w rytmie tygodniowym - co wymusza konieczność przestawiania się na inne pory aktywności roboczej i dostrajania życia poza pracą do zmieniających się pór czasu wolnego.
Miernikiem intensywności pracy jest wydatek energetyczny człowieka. Badania wykazały, że przy jednakowym wydatku energetycznym praca statyczna okazuje się bardziej uciążliwa niż praca dynamiczna. Napięcie mięśni bez wykonywania ruchów powoduje większe zwężenie naczyń krwionośnych, w wyniku czego przepływa przez nie mniejsza ilość krwi. To z kolei wpływa na zmniejszenie przemiany materii na skutek mniejszej ilości doprowadzonego do komórek tlenu oraz równocześnie wolniejsze odprowadzanie z nich produktów przemiany materii, a w konsekwencji na pojawienie się dużo szybciej zmęczenia, określanego jako spadek zdolności do pracy. W zależności od tego czy jest to praca fizyczna, czy psychiczna pojawia się zmęczenie odpowiadające charakterowi tej pracy - zmęczenie fizyczne lub psychiczne, objawiające się np. znużeniem, które pojawia się zwłaszcza w warunkach monotonii pracy połączonej z brakiem zaangażowania emocjonalnego.
Objawy zmęczenia fizycznego to m.in. pocenie się prowadzące do odwodnienia organizmu, co znacznie przyspiesza i nasila objawy zmęczenia, pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej – objawiające się spowolnieniem ruchów i spadkiem siły mięśni, wzrostem liczby błędów i wydłużeniem czasu reakcji, w konsekwencji prowadzące do wzrostu zagrożenia wypadkowego. Natomiast zmęczenie psychiczne objawia się zmniejszeniem koncentracji, spowolnieniem myślenia i postrzegania oraz spadkiem motywacji, aż do pojawienia się apatii lub rozdrażnienia, prowadzącym do spadku wydajności i wzrostu liczby błędów, a w dłuższym czasie – zachorowaniami lub wypadkami. Skrajnym objawem zmęczenia jest wyczerpanie (częste objawy to drżenie mięśni, nudności), do którego dochodzi gdy wysiłek przewyższa możliwości regeneracyjne organizmu człowieka.
W celu zmniejszenia monotonii i uciążliwości pracy pracodawca powinien przeprowadzić ocenę obciążenia pracą pracownika. Ocena taka powinna obejmować kompleksowe badanie wielkości wydatku energetycznego, udziału wysiłku statycznego oraz stopnia monotonii (monotypowości) ruchów. Wyniki oceny powinny być podstawą podjęcia działań zmniejszających poziom narażenia pracownika. Wykaz takich prac powinien ustalić pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami na zasadach określonych w art. 23711a i 23713a k.p. oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Również § 39 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności poprzez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą oraz przez właściwą organizację pracy, w tym dostosowywanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika. Ograniczaniu uciążliwości i zmniejszaniu zagrożeń służy wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej oraz rzetelne instruowanie pracowników o stanie warunków pracy. Nie należy też zapominać o zapewnieniu dostatecznego oświetlenia naturalnego i sztucznego, temperatury dostosowanej do warunków pracy, wentylację i zabezpieczenie przed wilgocią, hałasem oraz innymi czynnikami pogarszającymi warunki pracy.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.