Są różnego rodzaju przyciski i hamulce zatrzymujące maszynę w systemie awaryjnym, zależnie od maszyny. Są też różne kolory. Kształtu i koloru przycisku całkowitego zatrzymania maszyny nie określają przepisy, jednak większość pracodawców posiadających maszyny stosuje takie rozwiązanie, że przycisk jest w kolorze czerwonym na żółtym tle, w postaci grzybka. Musi on się wyróżniać z systemu uruchomiającego maszynę. Ponadto system awaryjnego zatrzymania maszyny musi być skuteczny i uwzględniony w instrukcjach BHP – pracownik obsługujący maszynę musi o tym przycisku wiedzieć. Kolor czerwony kojarzy się z zagrożeniem.
Do maszyn wyprodukowanych przed 2003 r. odnosi się rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596 z póź. zm.) – dalej r.m.w.m. Przepisy r.m.w.m. nie odnoszą się do kształtu i koloru urządzenia do natychmiastowego zatrzymania maszyny.
Wymagają tylko, aby maszyny były wyposażone w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego ich zatrzymywania. Każde stanowisko pracy wyposażone było w element sterowniczy przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny lub niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby maszyna była bezpieczna. Układ sterowania przeznaczony do zatrzymywania maszyny miał pierwszeństwo przed układem sterowania przeznaczonym do jej uruchamiania.
Zasilanie energią odpowiednich napędów maszyny odłącza się w przypadku zatrzymania maszyny lub jej niebezpiecznych części (§ 13 ust. 1–4 r.m.w.m.).
Zgodnie z § 9 r.m.w.m., elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane.
Elementy te powinny być usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń; nie mogą one stwarzać także jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym ich zadziałaniem.
Przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21.10.2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. Nr 199 poz. 1228 z późn. zm.) – dalej r.m.z.w. mówią o awaryjnym zatrzymaniu, ale nie opisują, jak taki przycisk ma wyglądać. Stanowią one, że maszyna sterowana bezprzewodowo powinna automatycznie zatrzymać się w momencie otrzymania nieprawidłowego sygnału sterującego lub w przypadku utraty łączności (§ 18 ust. 3 r.m.z.w.).
Urządzenia sterujące powinny być:
1) wyraźnie widoczne i identyfikowalne, z użyciem piktogramów we właściwych przypadkach;
2) rozmieszczone w sposób zapewniający bezpieczną obsługę, bezzwłoczną i jednoznaczną;
3) zaprojektowane tak, aby ich kierunek ruchu był zgodny z wywoływanym skutkiem;
4) umiejscowione poza strefami niebezpiecznymi, z wyjątkiem urządzeń do zatrzymywania awaryjnego lub podwieszonego pulpitu sterowniczego, w przypadku gdy jest to konieczne;
5) umieszczone w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowego ryzyka;
6) zaprojektowane albo zabezpieczone w taki sposób, aby pożądany efekt, jeżeli wiąże się z nim ryzyko, nie mógł wystąpić bez zamierzonego działania;
7) wykonane tak, aby wytrzymały dające się przewidzieć obciążenia;
8) wykonane tak, aby ich rozmieszczenie, przemieszczanie i opór związany z operowaniem nimi były zbieżne z powodowanym działaniem, z uwzględnieniem zasad ergonomii.
Jeżeli urządzenie sterujące zostało zaprojektowane i wykonane w celu spełniania różnych funkcji i brak jest wzajemnej jednoznacznej relacji między nimi, funkcja, jaka ma być wykonana, powinna być sygnalizowana i w razie potrzeby potwierdzona (§ 19 r.m.z.w.).
Maszyna powinna być wyposażona we wskaźniki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa obsługi. Operator powinien mieć możliwość odczytywania wskazań wskaźników ze stanowiska sterowania. Z każdego stanowiska sterowania operator powinien mieć możliwość upewnienia się, że w strefach niebezpiecznych nie przebywają osoby, lub układ sterowania powinien być zaprojektowany i wykonany w sposób uniemożliwiający uruchomienie, jeżeli jakakolwiek osoba znajduje się w strefie niebezpiecznej (§ 20 r.m.z.w.).
Jeżeli nie jest możliwe spełnienie wymagań, o których mowa w § 20 ust. 3 r.m.z.w., system sterowania powinien być zaprojektowany i wykonany w taki sposób, aby uruchomienie maszyny było każdorazowo poprzedzane akustycznym lub optycznym sygnałem ostrzegawczym. Osoby narażone powinny mieć czas na opuszczenie strefy niebezpiecznej lub zapobieżenie uruchomieniu maszyny. Jeżeli jest to konieczne, należy zastosować środki zapewniające, że maszyna może być sterowana jedynie ze stanowisk sterowania zlokalizowanych w jednej lub kilku ustalonych wcześniej strefach lub miejscach. Jeżeli istnieje kilka stanowisk sterowania, układ sterowania powinien być zaprojektowany tak, aby sterowanie z jednego stanowiska wykluczało używanie pozostałych, z wyjątkiem użycia urządzeń sterujących zatrzymaniem i urządzeń do zatrzymywania awaryjnego. W przypadku gdy maszyna posiada dwa stanowiska operatora lub więcej, każde stanowisko powinno być wyposażone we wszystkie wymagane urządzenia sterujące tak, aby operatorzy sobie nie przeszkadzali lub wzajemnie nie stwarzali sytuacji niebezpiecznych (§ 21 r.m.z.w.).
Wybrany tryb sterowania lub pracy powinien być nadrzędny w stosunku do innych trybów sterowania lub pracy, z wyjątkiem zatrzymywania awaryjnego (§ 26 1 r.m.z.w.).
Również nie przewiduje kształtu i koloru przycisku do całkowitego zatrzymania maszyny rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. Przepis § 52 r.b.h.p. stanowi, że każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego. Elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w Polskich Normach (np. PN-EN ISO 13850:2016-03 Bezpieczeństwo maszyn -- Funkcja zatrzymania awaryjnego -- Zasady projektowania). Elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, a szczególnie spowodowanych ich niezamierzonym użyciem.
Dodatkowe informacje
W normie PN-EN ISO 13850:2016–03 określone zostały wymagania oraz zasady projektowania, a także funkcja zatrzymania awaryjnego maszyny niezależnie od zastosowanej energii. Należy jednak pamiętać, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Istotne jest, aby funkcja przycisku awaryjnego zatrzymania była zgodna z przepisami podanymi wyżej.
Opinia Polskiego Komitetu Normalizacyjnego
1. Stosowanie Polskich Norm (PN) jest dobrowolne.
2. Powołanie się na PN w przepisie prawnym nie zmienia jej dobrowolnego statusu, chyba że ustawodawca świadomie chce ten status zmienić, co jest możliwe przez wyraźne wskazanie tylko w postanowieniach innej ustawy. Uzasadnienie podpisane przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Interpretowanie art. 5 ust. 4 ustawy z 3.04.1993 r. o normalizacji – dalej u.n. jako delegacji do nakładania obowiązku stosowania PN jest całkowicie chybione. Gdyby intencją ustawodawcy było zezwolenie na nakładanie obowiązku stosowania PN aktami niższego rzędu niż ustawy, to wprowadziłby odpowiednie zastrzeżenie do postanowień art. 5 ust. 3 u.n. Artykuł 4 u.n. stanowi, w punkcie 3, iż w normalizacji krajowej stosuje się następujące zasady – dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm.
Wymienione wyżej przepisy nie odwołują się do Polskich Norm. Są one (przepisy PN) powszechnie niedostępne bez dodatkowej opłaty za PN. Przeczy to postanowieniu art. 4 u.n., iż w dostępie do Polskiej Normy obowiązuje powszechna dostępność.
Artykuł 24 ust. 2 u.n. stanowi, iż karze grzywny podlega, kto oznacza znakiem zgodności z Polską Normą wyroby niespełniające odpowiednich wymagań Polskiej Normy lub deklaruje zgodność z Polską Normą wyrobów niespełniających tych wymagań. Nie nakłada to obowiązku stosowania Polskich Norm.
Autor odpowiedzi: Kazimierz Kościukiewicz
Odpowiedzi udzielono 16.10.2017 r.
Jak powinny wyglądać przyciski bezpieczeństwa przy taśmach produkcyjnych?
Ekspert Serwisu BHP wyjaśnia, czy przyciski bezpieczeństwa przy taśmach produkcyjnych muszą mieć określony kształt, być usytuowane na żółtym tle i posiadać napis STOP, oraz czy kwestie te są określone w przepisach.
