Działalność gospodarcza na własny rachunek a bhp

Obowiązki dotyczące bhp ciążą także na osobach prowadzących w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą w zakresie ustalonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę.

W myśl art. 304¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) obowiązki dotyczące bhp wyliczone w art. 211 k.p. ciążą także na osobach prowadzących w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą – w zakresie ustalonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę. To zastrzeżenie ustawodawcy pozwala twierdzić, że prowadzący działalność gospodarczą na własny rachunek nie zawsze są traktowani w kwestii bhp na równi z pracownikami. Sformułowanie „w zakresie ustalonym przez pracodawcę” stwarza bowiem po stronie tego ostatniego upoważnienie do nakładania, w zależności od okoliczności, na osoby inne niż pracownicy obowiązków wynikających z art. 211 k.p.
Przejawem tego jest m.in. brak obowiązku kierowania „samodzielnych wykonawców” na wstępne badania lekarskie i organizowania dla nich wstępnych szkoleń bhp. Jeśli pracodawca (względnie przedsiębiorca niebędący pracodawcą organizujący pracę wykonywaną przez osoby fizyczne – art. 304 § 3 k.p.) uzna, że osoba, z którą zawiera umowę cywilnoprawną powinna przejść badania lub szkolenie przed rozpoczęciem pracy, osoba ta ma obowiązek dostosować się do tego żądania. Za skierowaniem na badania i szkolenie bhp przemawiają m.in. rodzaj powierzonej czynności, skala zagrożenia wypadkowego, obecność na stanowisku pracy substancji i preparatów chemicznych lub innych czynników szkodliwych dla zdrowia.
Zarówno koszty badań lekarskich, jak i szkolenia w dziedzinie bhp osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek obciążają co do zasady pracodawcę (art. 229 § 6 i 237³ § 3 k.p.). W ramach swobody umów mieści się odmienne ustalenie zasad ponoszenia tych wydatków. Na marginesie można zauważyć, że zgodnie z art. 5 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.) osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek może być na swój wniosek objęta profilaktyczną opieką zdrowotną służby medycyny pracy.
Jak wskazano powyżej, przedmiotem umowy łączącej oba podmioty mogą być zobowiązania w dziedzinie bhp. Uwzględnienie ich w umowie jest istotne zwłaszcza z punktu widzenia pracodawcy, który odpowiada za stan bezpieczeństwa i higieny pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie nie tylko pracowników, lecz także innych osób fizycznych wykonujących pracę poza ramami stosunku pracy (art. 304 § 1 w zw. z art. 207 k.p.). Oznacza to, że pracodawca poniesie odpowiedzialność za wykroczenia (art. 283 § 1 k.p.) przeciwko uprawnieniom osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.
Na mocy odesłania do art. 211 k.p. osoby prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę są obowiązane m.in. znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, wykonywać pracę w sposób z nimi zgodny, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu, używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego a także niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego.
Mając na uwadze charakter tych obowiązków, warto przewidzieć w umowie z „samodzielnym wykonawcą”, kto i jaką odpowiedzialność będzie ponosił za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z utrwalonym poglądem, przepisy o odpowiedzialności porządkowej (art. 108 i n. k.p.) mają charakter ściśle pracowniczy i dlatego nie znajdują zastosowania do innych stosunków zobowiązaniowych. Jeżeli więc prowadzący na własny rachunek działalność gospodarczą naruszy swoje obowiązki w zakresie bhp, jego odpowiedzialność będzie oparta na przepisach prawa cywilnego regulujących naprawienie szkody w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Zgodnie z art. 304³ k.p. do osób fizycznych prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą stosuje się odpowiednio art. 208 § 1 k.p. Jeśli więc w tym samym miejscu pracują osoby, działające na rzecz różnych pracodawców/zleceniodawców są one zobowiązane współpracować z nimi w celu zapobiegania zagrożeniom zawodowym. Osoba prowadząca na własny rachunek działalność gospodarczą powinna stosować się do poleceń i wskazówek koordynatora sprawującego nadzór bhp, o którym mowa w art. 208 § 1 pkt 2 k.p. Powinna również przestrzegać ustalonych zasad współdziałania, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia dla zdrowia lub życia innych zatrudnionych.
Wybierając między różnymi formami zatrudnienia, pracodawca powinien pamiętać, że powierzenie pracy osobom prowadzącym działalność gospodarczą nie zwalnia go od obowiązków z dziedziny bhp. Przepisy k.p. gwarantują im bowiem prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.