Wymagania i warunki pracy pielęgniarek reguluje zaskakująco duża liczba aktów prawnych. Poza ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., ogólne zasady i warunki wykonywania zawodu pielęgniarki, określa ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1217). Natomiast szczegółowe wymagania związane z uzyskaniem prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie trybu postępowania dotyczącego stwierdzania prawa wykonywania zawodu pielęgniarki i zawodu położnej oraz sposobu prowadzenia rejestru pielęgniarek i rejestru położnych (Dz. U. Nr 52, poz. 248 z późn. zm.). Zakres prac, jakie pielęgniarka może wykonywać samodzielnie (bez zlecenia lekarskiego), ustala rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. Nr 210, poz. 1540).
W celu zapewnienia sprawnej i bezpiecznej pracy personelu medycznego konieczne jest zapewnienie niezbędnego stanu zatrudnienia. Sposób ustalania poziomu tego zatrudnienia został określony w rozporządzeniu Ministrów Zdrowia z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 111, poz. 1314). Wymagania, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia przychodni i innych placówek służby są określone w załącznikach do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz. 1568 z późn. zm.).
Ponieważ dla pracowników zakładu opieki zdrowotnej (pielęgniarek, lekarzy i in.) powinny być zorganizowane odrębne pomieszczenia higieniczno-sanitarne – wymagań z tym związanych należy szukać w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy pielęgniarek i innych pracowników zatrudnionych przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w oddziałach chemioterapii, hematologii, przychodniach onkologicznych oraz innych komórkach organizacyjnych zakładów opieki zdrowotnej, w których leki cytostatyczne są stosowane zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 80, poz. 376 z późn. zm.).
Pielęgniarka zwykle towarzyszy lekarzowi podczas przeprowadzania znieczulenia pacjenta. Dotyczy to również znieczuleń wykonywanych poza salą operacyjną. Zasady postępowania przy anestezjologii są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 lutego 1998 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu anestezjologii i intensywnej terapii w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 37, poz. 215 z późn. zm.).
Może się zdarzyć, że pielęgniarka z powodów np. zdrowotnych nie może wykonywać swojego zawodu. Szczegółowych norm postępowania w tych sprawach należy szukać w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11 czerwca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej oraz szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach zawieszania prawa wykonywania zawodu albo ograniczenia wykonywania określonych czynności zawodowych (Dz. U. Nr 73, poz. 465).
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2000 r., I PKN 584/9, OSNP 2001, nr 21, poz. 636 musiał przypomnieć, że „zakład opieki zdrowotnej jako pracodawca ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (personelu medycznego) przed zakażeniem wirusową chorobą zakaźną w postaci wirusowego zapalenia wątroby typu B”. Rozstrzygnięcie zapadło w związku z powództwem pielęgniarki przeciwko zakładowi opieki zdrowotnej, w którym była zatrudniona na stanowisku pielęgniarki anestezjologicznej na oddziale anestezjologii i intensywnej terapii i gdzie nabawiła się choroby zawodowej w postaci wirusowego zapalenia wątroby i w związku z tym wystąpiła do sądu rejonowego o odpowiednie odszkodowanie.
Najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy oraz zakażeń pielęgniarek są przypadki zakłucia, skaleczenia lub zanieczyszczenia skóry i błon śluzowych krwią lub innym materiałem biologicznym pochodzącym od pacjenta. W związku z tym każdy materiał biologiczny należy traktować jako potencjalnie zakaźny.
W przypadku zakłucia lub skaleczenia sprzętem medycznym (igłą, skalpelem lub innym ostrzem) zanieczyszczonym krwią lub innym materiałem biologicznym nie należy tamować krwawienia, a następnie zranione miejsce umyć ciepłą wodą z mydłem i obficie spłukać. Po spłukaniu ranę należy zdezynfekować preparatem do dezynfekcji o szerokim zakresie działania i założyć jałowy opatrunek. Jeżeli skaleczenie jest niewielkie i dotyczy dłoni, do kontynuowania pracy na opatrunek należy założyć lateksowe rękawiczki ochronne.
W przypadku zanieczyszczenia błon śluzowych (oczu, jamy ustnej itp.) materiałem biologicznym, miejsce zanieczyszczone należy przemyć obficie wodą lub solą fizjologiczną. W przypadku zakłucia lub zanieczyszczenia ciała materiałem, co do którego jest podejrzenie, iż mamy do czynienia z materiałem zakaźnym, należy najszybciej jak to możliwe zgłosić się do izby przyjęć szpitala. Lekarz izby przyjęć powinien przeprowadzić z osobą poszkodowaną dokładny wywiad na temat zdarzenia, by ocenić prawdopodobieństwo zakażenia np. wirusem HIV lub WZW. Działania z zakresu profilaktyki poekspozycyjnej należy rozpocząć tak szybko, jak to jest możliwe. Najkorzystniej jest przyjąć odpowiednie leki w ciągu 1-2 godzin po zakłuciu (ekspozycji), ale przed upływem 24 godzin. W przypadku wątpliwości lepiej jest rozpocząć leczenie, a w razie wykluczenia zakażenia - przerwać terapię.
Dodajmy, że każdy przypadek zakłucia lub skaleczenia sprzętem medycznym, zanieczyszczonym krwią lub innym materiałem biologicznym, należ traktować jako wypadek przy pracy. W związku z tym, poza ww. działaniami medycznymi, o zdarzeniu należy niezwłocznie poinformować przełożonego (pracodawcę) oraz pielęgniarkę epidemiologiczną (jeżeli takie stanowisko funkcjonuje).
Pielęgniarka ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością. Ponadto ma obowiązek udzielić pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Obowiązkiem pracowniczym personelu lekarsko-pielęgniarskiego jest ratowanie życia ludzkiego, w związku z tym personel ten nie może korzystać z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia (art. 210 k.p.) do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej. Personel lekarsko-pielęgniarski nie korzysta z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w zw. z art. 210 § 1 k.p.) - o czym przypomniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 maja 2001 r., II UKN 395/00, OSNP 2003, nr 3, poz. 70. Uff! Pielęgniarka to zawód naprawdę godny najwyższego szacunku i podziwu...
W celu zapewnienia sprawnej i bezpiecznej pracy personelu medycznego konieczne jest zapewnienie niezbędnego stanu zatrudnienia. Sposób ustalania poziomu tego zatrudnienia został określony w rozporządzeniu Ministrów Zdrowia z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 111, poz. 1314). Wymagania, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia przychodni i innych placówek służby są określone w załącznikach do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz. 1568 z późn. zm.).
Ponieważ dla pracowników zakładu opieki zdrowotnej (pielęgniarek, lekarzy i in.) powinny być zorganizowane odrębne pomieszczenia higieniczno-sanitarne – wymagań z tym związanych należy szukać w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy pielęgniarek i innych pracowników zatrudnionych przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w oddziałach chemioterapii, hematologii, przychodniach onkologicznych oraz innych komórkach organizacyjnych zakładów opieki zdrowotnej, w których leki cytostatyczne są stosowane zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 80, poz. 376 z późn. zm.).
Pielęgniarka zwykle towarzyszy lekarzowi podczas przeprowadzania znieczulenia pacjenta. Dotyczy to również znieczuleń wykonywanych poza salą operacyjną. Zasady postępowania przy anestezjologii są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 lutego 1998 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu anestezjologii i intensywnej terapii w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 37, poz. 215 z późn. zm.).
Może się zdarzyć, że pielęgniarka z powodów np. zdrowotnych nie może wykonywać swojego zawodu. Szczegółowych norm postępowania w tych sprawach należy szukać w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11 czerwca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej oraz szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach zawieszania prawa wykonywania zawodu albo ograniczenia wykonywania określonych czynności zawodowych (Dz. U. Nr 73, poz. 465).
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2000 r., I PKN 584/9, OSNP 2001, nr 21, poz. 636 musiał przypomnieć, że „zakład opieki zdrowotnej jako pracodawca ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (personelu medycznego) przed zakażeniem wirusową chorobą zakaźną w postaci wirusowego zapalenia wątroby typu B”. Rozstrzygnięcie zapadło w związku z powództwem pielęgniarki przeciwko zakładowi opieki zdrowotnej, w którym była zatrudniona na stanowisku pielęgniarki anestezjologicznej na oddziale anestezjologii i intensywnej terapii i gdzie nabawiła się choroby zawodowej w postaci wirusowego zapalenia wątroby i w związku z tym wystąpiła do sądu rejonowego o odpowiednie odszkodowanie.
Najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy oraz zakażeń pielęgniarek są przypadki zakłucia, skaleczenia lub zanieczyszczenia skóry i błon śluzowych krwią lub innym materiałem biologicznym pochodzącym od pacjenta. W związku z tym każdy materiał biologiczny należy traktować jako potencjalnie zakaźny.
W przypadku zakłucia lub skaleczenia sprzętem medycznym (igłą, skalpelem lub innym ostrzem) zanieczyszczonym krwią lub innym materiałem biologicznym nie należy tamować krwawienia, a następnie zranione miejsce umyć ciepłą wodą z mydłem i obficie spłukać. Po spłukaniu ranę należy zdezynfekować preparatem do dezynfekcji o szerokim zakresie działania i założyć jałowy opatrunek. Jeżeli skaleczenie jest niewielkie i dotyczy dłoni, do kontynuowania pracy na opatrunek należy założyć lateksowe rękawiczki ochronne.
W przypadku zanieczyszczenia błon śluzowych (oczu, jamy ustnej itp.) materiałem biologicznym, miejsce zanieczyszczone należy przemyć obficie wodą lub solą fizjologiczną. W przypadku zakłucia lub zanieczyszczenia ciała materiałem, co do którego jest podejrzenie, iż mamy do czynienia z materiałem zakaźnym, należy najszybciej jak to możliwe zgłosić się do izby przyjęć szpitala. Lekarz izby przyjęć powinien przeprowadzić z osobą poszkodowaną dokładny wywiad na temat zdarzenia, by ocenić prawdopodobieństwo zakażenia np. wirusem HIV lub WZW. Działania z zakresu profilaktyki poekspozycyjnej należy rozpocząć tak szybko, jak to jest możliwe. Najkorzystniej jest przyjąć odpowiednie leki w ciągu 1-2 godzin po zakłuciu (ekspozycji), ale przed upływem 24 godzin. W przypadku wątpliwości lepiej jest rozpocząć leczenie, a w razie wykluczenia zakażenia - przerwać terapię.
Dodajmy, że każdy przypadek zakłucia lub skaleczenia sprzętem medycznym, zanieczyszczonym krwią lub innym materiałem biologicznym, należ traktować jako wypadek przy pracy. W związku z tym, poza ww. działaniami medycznymi, o zdarzeniu należy niezwłocznie poinformować przełożonego (pracodawcę) oraz pielęgniarkę epidemiologiczną (jeżeli takie stanowisko funkcjonuje).
Pielęgniarka ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością. Ponadto ma obowiązek udzielić pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Obowiązkiem pracowniczym personelu lekarsko-pielęgniarskiego jest ratowanie życia ludzkiego, w związku z tym personel ten nie może korzystać z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia (art. 210 k.p.) do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej. Personel lekarsko-pielęgniarski nie korzysta z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w zw. z art. 210 § 1 k.p.) - o czym przypomniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 maja 2001 r., II UKN 395/00, OSNP 2003, nr 3, poz. 70. Uff! Pielęgniarka to zawód naprawdę godny najwyższego szacunku i podziwu...