Czy zasady dokumentowania niepełnosprawności przez osoby o szczególnych schorzeniach naruszają ustawę o ochronie danych osobowych?

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrcił się do Minister Pracy i Polityki Społecznej Jolanty Fedak z wnioskiem o rozważenie zmiany zasad dokumentowania niepełnosprawności przez osoby niepełnosprawne. Zdaniem Rzecznika, przepisy o udostępnieniu pracodawcom danych o szczeglnych schorzeniach osb niepełnosprawnych ubiegających się o zatrudnienie, takich jak: upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, epilepsja naruszają ustawę o ochronie danych osobowych, budzą wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do prywatności, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, a w konsekwencji skutkują dyskryminacją osb niepełnosprawnych na rynku pracy. Podawanie tych wrażliwych danych osobowych Rzecznik uważa za zbędne także przy ubieganiu się przez ten krąg osb niepełnosprawnych z należnych im ulg i świadczeń.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. Nr 139, poz. 1328), wydane na podstawie art. 6c ust. 9 ustawy z dnia z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.) określa m.in. szczegółowe zasady wydawania orzeczeń o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności oraz orzeczeń dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów, standardy w zakresie kwalifikowania oraz postępowania dotyczącego orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, a także wzory legitymacji dokumentującej niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności oraz organy uprawnione do ich wystawiania.

We wskazanym wyżej rozporządzeniu przewidziane jest wydawanie przez organy orzekające trzech rodzajów orzeczeń:
• o niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16 roku życia,
• o stopniu niepełnosprawności, które ukończyły 16 rok życia,
• o wskazaniach do ulg i uprawnień osób posiadających orzeczenia o inwalidztwie lub niezdolności do pracy.

Zgodnie z treścią § 13 rozporządzenia wszystkie te rodzaje orzeczeń zawierają „symbol przyczyny niepełnosprawności”. Ponadto symbol ten jest wpisywany na rewersie legitymacji osoby niepełnosprawnej, która nie ukończyła 16 – go roku życia i legitymacji osoby niepełnosprawnej, na wniosek zainteresowanego lub przedstawiciela ustawowego osoby niepełnoletniej (§ 35 ust. 2 rozporządzenia). Symbol ten odzwierciedla rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która niezależnie od przyczyny jej powstania powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby zainteresowanej lub dziecka.

Art. 1 wskazanej wyżej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych określa właściwość podmiotową ustawy do osób, których niepełnosprawność została potwierdzona stosownym orzeczeniem. W konsekwencji dla skorzystania z uprawnień wynikających z ustawy, konieczne jest przedstawienie orzeczenia przez niepełnosprawnego pracownika zatrudniającemu go pracodawcy. Pracodawca zatrudniający osobę niepełnosprawną oraz zobowiązany do wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, ma prawo do obniżenia ustawowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w przypadku zatrudniania osób o szczególnych schorzeniach, które wymienia rozporządzenie z 18 września 1998 r. Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżenia (Dz.U. nr 124, poz. 829 z późn. zm.).
O tym, że zatrudnia osobę ze szczególnym schorzeniem pracodawca może dowiedzieć się w pierwszej kolejności z symbolu przyczyny niepełnosprawności.

Tak więc pracodawca, po przedstawieniu przez osobę niepełnosprawną orzeczenia o niepełnosprawności, uzyskuje faktyczny dostęp do „danych wrażliwych” dotyczących pracownika, bowiem ustalenie znaczenia symbolu choroby nie nastręcza żadnych trudności – wystarczy lektora wskazanego wyżej rozporządzenia z 15 lipca 2003 r. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, udostępnienie pracodawcy tych danych, a w szczególności określonych symbolami 01-U (upośledzenie umysłowe), 02-P (choroby psychiczne) i 06-E (epilepsja) może budzić wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do prywatności, ochrony danych osobowych, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, a w konsekwencji skutkuje dyskryminacją osób niepełnosprawnych na rynku pracy. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich warte podkreślenia jest, że zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy, zgodnie ze zmianami wprowadzonymi po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, zawiera wprawdzie symbol choroby pacjenta, ale jest on wpisywany jedynie na egzemplarzu przeznaczonym dla ZUS, niedostępnym dla pracodawcy i osób postronnych.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z wnioskiem do minister pracy i polityki społecznej o rozważenie możliwości zmiany zasad dokumentowania prawa osób niepełnosprawnych do korzystania z należnych im ulg i innych uprawnień, z uwzględnieniem potrzeby ochrony danych osobowych, dotyczących charakteru i rodzaju schorzenia.