Czy służba bhp może być podporządkowana kierownikowi ds. jakości?

Pytanie pochodzi z publikacji Serwisu BHPCzy organizacja służby bhp polegająca na umiejscowieniu dwóch specjalistów ds. bhp (z różnym doświadczeniem w służbie bhp) na równorzędnych stanowiskach podlegających kierownikowi ds. jakości jest prawidłowa? Czy kierownik ds. jakości ma prawo zarządzać służbą bhp, nie mając kwalifikacji wymaganych w obowiązujących przepisach? Kto ostatecznie odpowiada za właściwe i terminowe realizowanie zadań służby bhp? Kto powinien organizować pracę specjalistom ds. bhp? Czy stanowiska te powinny mieć charakter stanowisk samodzielnych, współodpowiedzialnych za właściwe funkcjonowanie służby bhp w zakładzie pracy? Czy jeden z tych pracowników (np. z większym stażem) nie powinien koordynować działań swoich i kolegi, pełniąc funkcję kierującego komórką służby BHP? Czy wieloosobowa komórka BHP powinna mieć kierownika?

Odpowiedź

Przepisy bhp nie ograniczają dopuszczalności zatrudniania kilku pracowników służby bhp w wieloosobowej komórce bhp na takich samych stanowiskach pracy (bez względu na ich staż pracy, kwalifikacje czy doświadczenie zawodowe), jeżeli osoby te spełniają wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla tych stanowisk.
Służba bhp nie powinna podlegać kierownikowi ds. jakości, ponieważ przepisy bhp jednoznacznie wskazują, że powinna być bezpośrednio podporządkowana pracodawcy (zarządowi lub odpowiedniemu członkowi zarządu).
Stanowiska pracowników służby bhp co do zasady są stanowiskami samodzielnymi, przy czym pracodawca może – choć nie musi – ustanowić jednego z pracowników wieloosobowej komórki bhp jej kierownikiem. Decyzja w tym względzie należy wyłącznie do pracodawcy, który podejmuje ją w zależności od potrzeb organizacyjnych.

Uzasadnienie

Zasady tworzenia, organizacji, działania, uprawnień i kwalifikacji służby bhp określają art. 237¹¹ ustawy z 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.) – dalej k.p. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 2.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704 ze zm.) – dalej r.s.b.h.p.
Zgodnie z art. 237¹¹ § 1 k.p., obowiązek utworzenia służby bhp (zatrudnienie etatowego pracownika) powstaje w momencie zatrudnienia więcej niż 100 pracowników. W przypadku pracodawcy zatrudniającego mniej niż 100 pracowników, może on powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp również może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
•zatrudnia do 10 pracowników, albo
•zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W razie braku kompetentnych pracowników, zgodnie z art. 237¹¹ § 2 k.p., pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.
Stosownie do § 1 ust. 2 r.s.b.h.p., liczbę pracowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Istotnym jest, aby na każdych 600 pracowników zatrudnionych w danym zakładzie pracy (dotyczy to zakładów pracy zatrudniających powyżej 600 pracowników, przy czym każde przekroczenie tej liczby uważa się za rozpoczęcie nowej „sześćsetki”, wymagające kolejnego pracownika służby bhp), przypadał co najmniej 1 jeden pracownik tej służby zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 1 ust. 4 r.s.b.h.p.). Takie rozwiązanie ma zapewnić właściwą realizację zadań wynikających z § 2 ust. 1 r.s.b.h.p.
Podstawowym warunkiem, jaki musi zostać spełniony przy zlecaniu wykonywania zadań służby bhp (niezależnie od formy zatrudnienia), jest posiadanie przez daną osobę odpowiednich kwalifikacji, o których mowa w § 4 ust. 2 r.s.b.h.p., a przez które należy rozumieć: zawód technika bhp lub ukończone studia wyższe o kierunku bądź specjalizacji w zakresie bhp, albo studia podyplomowe w zakresie bhp. W zależności od posiadanych kwalifikacji pracownik może być zatrudniony na stanowisku: inspektora, starszego inspektora, specjalisty, starszego specjalisty lub głównego specjalisty ds. bhp.
Powyższy katalog nie oznacza, iż pracodawca, którego pracownik nabywa prawo do wyższego tytułu służbowego w hierarchii zawodowej (np. ze względu na ukończenie studiów podyplomowych, czy też przepracowanie określonego czasu w służbie bhp), jest obowiązany do zmiany jego stanowiska pracy. Awans, jak w przypadku każdego innego stanowiska pracy, jest związany nie tylko z kwalifikacjami formalnymi pracownika (wykształceniem, stażem pracy itp.), ale również z jego zaangażowaniem w wykonywaną pracę, realizacją powierzonych zadań, stosunkiem do przełożonych i współpracowników itp. Ocena tego – i w konsekwencji (ewentualny) awans pracownika – należy już do pracodawcy.
Przepisy nie ograniczają dopuszczalności zatrudniania kilku pracowników służby bhp w wieloosobowej komórce bhp na tożsamych stanowiskach pracy (bez względu na różnice w ich kwalifikacjach formalnych), pod warunkiem, że osoby te spełniają wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla tych stanowisk.
Odnosząc się do kwestii podległości służbowej służby bhp, należy wyjaśnić, że zgodnie z § 1 ust. 5 r.s.b.h.p., służba ta powinna podlegać bezpośrednio pracodawcy, natomiast u pracodawcy będącego jednostką organizacyjną, służba bhp powinna podlegać bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bhp.
Taką interpretację potwierdził również Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z 9 listopada 2011 r., I OSK 529/11, LEX nr 1095903, oddalił skargę pracodawcy na decyzję inspektora pracy nakazującą zmianę organizacyjną podporządkowania służby bhp poprzez przypisanie jej bezpośrednio organowi zarządzającemu spółki będącej pracodawcą (w opisanym przypadku służba bhp podlegała dyrektorowi departamentu spraw pracowniczych i tego m.in. dotyczył zarzut PIP).
Zdaniem NSA, odpowiednia organizacja służby bhp, w tym sposób jej podporządkowania w hierarchii zakładu pracy, ma kluczowe znaczenie dla należytej realizacji zadań w tym zakresie przez pracodawcę. Biorąc pod uwagę powyższe, pracodawca modyfikując strukturę organizacyjną zakładu pracy, nie powinien przyporządkowywać służby bhp kierownikowi ds. jakości. Zgodnie z art. 283 § 1 k.p., taka praktyka stanowi naruszenie przepisów prawa i może skutkować nałożeniem na pracodawcę kary grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł.
Stanowiska pracowników służby bhp co do zasady są stanowiskami samodzielnymi. Nie oznacza to jednak, że każda z osób zatrudnionych w takiej komórce musi podlegać bezpośrednio pod pracodawcę. Ze względów organizacyjnych pracodawca może – choć nie musi – podjąć decyzję o ustanowieniu kierownika komórki organizacyjnej, jaką jest służba bhp. Co ważne, nie musi to być wcale osoba o wyższych kwalifikacjach zawodowych (dłuższym stażu pracy, lepszym wykształceniu itp.), gdyż jedynym wymogiem, jaki powinna spełniać, jest posiadanie wyższego wykształcenia o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studiów podyplomowych w zakresie bhp oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp. Decyzja w tym względzie (ustanowienia kierownika) należy wyłącznie do pracodawcy, który podejmuje ją w zależności od potrzeb organizacyjnych.

Maciej Ambroziewicz, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.

Odpowiedzi udzielono: 22 lutego 2017 r.

Więcej informacji i narzędzi znajdziesz w programie Serwis BHP Bądź na bieżąco ze zmianami prawnymi i korzystaj z aktualnych materiałów