Czy przekonania religijne mogą mieć wpływ na zakres obowiązków?

Na pytanie, czy pracownikowi przysługuje prawo odmowy realizacji polecenia służbowego zwierzchnika tylko dlatego, że godzi ono w jego przekonania religijne, odpowiada Anna Borysewicz, ekspert Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Czy pracownik może odmówić wykonania polecenia służbowego, do wykonania czynności, która jest w jego zakresie czynności w godzinach pracy, powołując się na swoje wyznanie religijne?

Pracownikowi nie przysługuje prawo odmowy realizacji polecenia służbowego zwierzchnika tylko dlatego, że godzi ono w jego przekonania religijne. Czytelnik, w sytuacji opisanej w pytaniu, może zatem wyciągnąć konsekwencje służbowe wobec osoby uchylającej się - ze względu na wyznanie - od wykonania polecenia przełożonego.

W świetle art. 100 § 1 k.p. podwładny może odmówić wykonania polecenia służbowego przełożonego, gdy:

- nie dotyczy ono pracy (np. pracodawca poleca etatowcowi załatwienie jego prywatnej sprawy) albo

- jest ono sprzeczne z prawem (nie tylko z unormowaniami prawa pracy) albo

- jest ono sprzeczne z treścią angażu (np. zatrudniający poleca pracownikowi wykonanie czynności przekraczającej jego kompetencje zawodowe).

Dopuszczalne jest także powstrzymanie się przez podwładnego od realizacji polecenia służbowego zwierzchnika, gdy dotyczy ono wykonania pracy, której warunki nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego życia lub zdrowia albo, gdyby jej realizacja groziłaby powstaniem niebezpieczeństwa dla innych osób. O zaistnieniu ww. sytuacji etatowiec zobligowany jest niezwłocznie zawiadomić szefa. Podkreślić również należy, że powstanie tejże sytuacji nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla pracownika, który nadto - za czas istnienia omawianej sytuacji (tj. powstrzymania się od wykonania pracy) - zachowuje prawo do wynagrodzenia. Powyższe nie dotyczy jednak tych podwładnych, których obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego bądź mienia, a więc np. lekarzy, pielęgniarek, czy strażaków (art. 210 § 1 i § 2¹-3 oraz § 5 k.p.).

Istnieje także ewentualność, aczkolwiek po uprzednim poinformowaniu o tym przełożonego, powstrzymania się od wykonania przez etatowca polecenia służbowego dotyczącego realizacji pracy wymagającej od niego szczególnej sprawności psychofizycznej, gdy stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego świadczenia zadań i stwarza zagrożenie dla innych osób, np. gdy znajduje się on pod wpływem silnego napięcia nerwowego, bo dowiedział się o nieuleczalnej chorobie swojej albo krewnego, czy jest on skrajnie zmęczony. Wykaz owych prac określa zaś załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Natomiast za czas powstrzymania się od wykonania pracy w ww. warunkach etatowiec ten nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (chyba że uregulowania wewnątrzzakładowe stanowią inaczej). Powyższe nie dotyczy jednak podwładnych, których obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego bądź mienia (art. 210 § 4-6 k.p.).

Z przytoczonych unormowań w żaden sposób nie wynika więc, że pracownikowi przysługuje prawo odmowy realizacji polecenia służbowego zwierzchnika tylko dlatego, że godzi ono w jego przekonania religijne.

Czytelnik, w sytuacji opisanej w pytaniu, może zatem wyciągnąć konsekwencje służbowe wobec osoby uchylającej się - ze względu na wyznanie - od wykonania polecenia przełożonego. Mianowicie ma on prawo udzielić ww. pracownikowi upomnienia albo nagany bądź rozwiązać z nim angaż z zachowaniem okresu wypowiedzenia, a nawet - w rażącym przypadku - w trybie natychmiastowym z jego winy, np., gdyby odmowa realizacji polecenia służbowego, wyłącznie z uwagi na przekonania religijne podwładnego, groziła powstaniem po stronie pracodawcy wymiernej straty finansowej.